De Redactie

Het Boeddhistische Pad: Sila, Samādhi, Paññā

Het Boeddhistische Pad: Sila, Samādhi, Paññā

Ik zit in Thailand tegenover mijn meditatieleraar Ahba, een Birmese boeddhistische monnik die in de jaren ’80 uit Myanmar vluchtte.

Na te voet honderden kilometers door de Thaise jungle te hebben afgelegd vestigde hij zich als abt in een klein houten kloostertje in ‘the middle of nowhere’ in Noord-Thailand.

Ahba woont nog steeds in dezelfde houten kuti (huisje) op het kloosterterrein. Inmiddels wel voorzien van stromend water, redelijk betrouwbare elektriciteit en, jawel, een airco.

Om hem heen is zijn klooster in de loop der jaren uitgegroeid tot een van de grootste kloosters van Noord-Thailand. Zijn Pali school (de taal van de oude boeddhistische geschriften die de monniken in zijn klooster bestuderen) is al jaren de nummer één van het land als het gaat om de behaalde resultaten tijdens de examens, wat hem een koninklijke onderscheiding heeft opgeleverd.

Toch is het niet om Pali te leren dat ik tegenover hem zit. Ik zit er omdat Ahba in Thailand en Myanmar bekend staat als een befaamd leraar in meditatie en het boeddhistische pad.

Boeddhistische monniken uit de wijde omgeving reizen soms dagen om hem eerbetoon te kunnen geven en advies te vragen voor hun meditatie. Onder hen vermeende arahants en monniken die zelf gerespecteerd worden als grote meditatieleraren.

Het maakt daarbij niet uit wat voor meditatie-vorm ze beoefenen of wat de vragen zijn, Ahba is altijd uitstekend in staat om ze van persoonlijk advies of speciale kennis te voorzien.

Wat het boeddhistische pad en in het bijzonder de meditatie betreft, onderwijst Ahba een zeer geleidelijke beoefening, gericht op de ontwikkeling van een zeer sterk en stabiel fundament en een schoon en helder bewustzijn.

Het Belang van Sila (Moraliteit)

Wil je het bewustzijn kalmeren en zuiveren dan zul je moeten leven op een manier die het opkomen van mentale hindernissen zoals wroeging en spijt voorkomt.

Dat wil zeggen, je moet een moreel leven leiden. Daar begint het mee.

Moreel gedrag (sila) in dit kader wil zeggen dat je er op een steeds dieper niveau naar streeft je te houden aan de leefregels die de Boeddha adviseert: afzien van doden, afzien van stelen, afzien van seksueel wangedrag, afzien van verkeerd spreken (liegen, roddelen, grof taalgebruik of splitsend spreken), afzien van het gebruik van bedwelmende middelen die de aandacht verstoren (alcohol en drugs).

Als je dit op een steeds dieper niveau beoefent dan ontwikkel je ook in toenemende mate bewuste aandacht (sati). Zo verdiept en verfijnt je beoefening zich.

Sīla en sati zijn een voorwaarde en conditie voor samādhi. Ze vormen de vruchtbare grond waarin samādhi kan wortelen.

De Ontwikkeling van Samādhi (Concentratie)

In zijn onderwijs legt Ahba de nadruk op de beoefening van samatha-meditatie. Samatha betekent zoveel als kalmte en is synoniem aan concentratie (samādhi). Je kunt stellen dat samatha-meditatie het meditatiesysteem is waarmee gericht samādhi ontwikkeld.

Samatha-meditatie is erop gericht je bewustzijn schoon te maken, te zuiveren. Een helder en zuiver bewustzijn is een voorwaarde voor het opkomen van wijsheid (paññā).

Ahba vergelijkt het met het schoonmaken van een raam. Als het raam vies is zie je niet wat er buiten gebeurt. Maak je het raam wat schoner dan kun je er wat beter doorheen kijken. Pas als het raam helemaal schoon en zuiver is kun je precies zien wat zich buiten afspeelt. Door middel van samatha-meditatie kalmeer en concentreer je het bewustzijn waardoor het zuiver en helder wordt en je de werkelijkheid kunt zien zoals die is.

Een ander voorbeeld dat in Myanmar vaak wordt gebruikt om samādhi te omschrijven is de vergelijking met bovenop de top van een berg staan. Bovenop de top van een berg heb je vrij uitzicht. Je kunt er in alle richtingen kijken en zowel datgene zien wat dichtbij is als veraf. Net zo is het met samādhi. Met samādhi zie je de kleinste fenomenen waaruit de werkelijkheid is opgebouwd en de onderlinge afhankelijkheid, de condities, die deze fenomenen met elkaar verbinden. Zowel in jezelf als in de ander. Zowel nu, als in het verleden en de toekomst. Zowel dichtbij als ver weg.

Zolang je dit niet met de ‘eigen ogen’ hebt gezien, zelf hebt ervaren, kun je het je niet voorstellen. Het zien van de werkelijkheid vanuit de eigen ervaring, dat is waar het om draait.

Met samatha-meditatie ontwikkel je het fundament van waaruit dat mogelijk is. De stilte en zuiverheid die groeit door sila en samādhi vormt de bodem, de voorwaarde voor het tot bloei komen van wijsheid (paññā).

Persoonlijke Begeleiding is een Must

Voor samatha-meditatie is echte persoonlijke begeleiding door iemand die verder is op het pad een absolute must.

Iemand die elke keer als je denkt dat je iets hebt bereikt, als je bijzondere dingen ziet, fijne gevoelens ervaart, je ‘ik’ vervaagt, telkens als je denkt dat je hoge concentratie of diep inzicht hebt bereikt, vriendelijk glimlacht en vanuit de eigen ervaring aan je terug kan geven dat dat allemaal leuk en aardig is maar dat je beter gewoon nog even door kunt gaan omdat je er nog lang niet bent.

Maar ook iemand die je persoonlijke valkuilen kan zien, je kan begeleiden als je er toch in bent gevallen, je kan inspireren en je soms een vleugje kan laten zien van wat er mogelijk is als je maar geduldig blijft mediteren.

De ontwikkeling van samādhi is niet gemakkelijk en het zou zomaar kunnen dat je er een aanzienlijk deel of zelfs je hele leven mee bezig bent.

Soms ontstaat het idee dat je het daarom maar beter kunt overslaan en je beter direct kunt richten op vipassanā (inzicht), een idee dat typerend is voor onze huidige tijdgeest waarin alles snel moet gaan.

Ahba geeft het volgende voorbeeld. Als je een vies lichaam hebt, vol wratten, puisten en pus, en je hangt daar juwelen aan, is het dan plotseling een mooi lichaam? Nee. Stel je hebt een schoon lichaam, alles is puur en zuiver, is een dergelijk lichaam dan mooi ook al hangen er geen juwelen aan? Ja. En als je een dergelijk mooi lichaam met juwelen versiert wordt het nog mooier. Net zo is het met samatha en vipassanā. Samatha maakt het bewustzijn en het lichaam schoon en zuiver, vipassanā zijn de kroonjuwelen. Als je alleen maar inzicht wil dan is het alsof je probeert de kroonjuwelen van wijsheid aan het onzuivere vieze bewustzijn te hangen.

Samatha-meditatie is een langzaam slijpproces waar veel geduld (khanti), bewuste aandacht (sati), doorzettingsvermogen (viriya) en vertrouwen (saddhā) voor nodig is. Het is in dit geleidelijke slijpproces dat je het bewustzijn zuivert en heilzame kwaliteiten ontwikkelt.

Ahba schudt altijd glimlachend zijn hoofd als het gaat om mensen die een ongeduldig een kortere weg proberen te begaan in het meditatieproces. Er wordt veel gepraat over wijsheid en inzicht, alsof het voor het oprapen ligt. Woorden zijn gemakkelijk, zegt hij dan, doen is moeilijk. Waarschuwend adviseert hij niet naar mensen te luisteren die beweren dat het allemaal sneller kan. Verlangen naar inzicht, naar resultaat, is vandaag de dag de grootste hindernis op het boeddhistische pad.

Gewoon elke dag geduldig mediteren, adviseert Ahba, langzaam maar zeker, zonder verlangen naar resultaat. De goede paramis (mentale kwaliteiten) die je in dit leven verwerft neem je gewoon mee naar je volgende leven. Deze kwaliteiten reizen als het ware met je mee.

Het is onze zeer beperkte waarneming van de relativiteit van tijd die voor ongeduld zorgt. Als je juist beoefent maakt het niet meer uit of het nog een dag, een jaar, een leven of honderd levens duurt. Je zult je doel uiteindelijk bereiken, je zult het Boeddhistische pad naar bevrijding succesvol afleggen.

Het Boeddhistische Pad is een Manier van Leven

Het boeddhistische pad kan niet los gezien worden van je leven. Het is niet enkel mediteren. Alles wat je doet of denkt is in essentie van belang.

Hoe verder je op het pad komt hoe beter je dit kunt zien.

Je ziet dan ook dat, hoewel het lijkt alsof het allemaal om inzicht draait, de kern bestaat uit het kalmeren en zuiveren van je bewustzijn.

Het is uiteindelijk het schone, gezuiverde, kalme bewustzijn dat vol liefde en compassie de wereld in kijkt en een werkelijke veilige haven voor alle wezens vormt.

En het is in zo een bewustzijn dat inzicht in de werkelijkheid heel natuurlijk op kan komen.

Ahba is hier heel duidelijk over. Gewoon langzaam maar zeker samādhi ontwikkelen door het beoefenen van samatha-meditatie op buddho. Heel geduldig. Op deze manier zul je een schoon en helder bewustzijn krijgen. Je zult concentratie krijgen, en wijsheid zal vanzelf ontstaan.

Dat is wat Ahba onderwijst. En dat is waarom ik voor hem in de houten kuti zit.


Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.

Gratis Meditatiecursus

Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg

Boeddha, Dhp 276