Als het gaat om de beoefening van samatha-meditatie op buddho spreekt Ahba met regelmaat over de reeks saddhā, viriya, sati, samādhi, paññā en overkoepelend over khanti en mettā.
Als er bij het lezen van deze termen niet direct een lampje gaat branden, lees dan gerust verder.
Saddhā
Saddhā betekent zoveel als vertrouwen of zoals Ahba het vertaalt, geloof.
In eerste instantie begint het hier allemaal mee, namelijk het vertrouwen of geloof dat het zinvol is om het bewustzijn middels meditatie te ontwikkelen. Zonder vertrouwen in het systeem en de leraar zal je geen stap zetten.
Als je dan eenmaal bezig bent vervult saddhā een andere rol, namelijk die van het vertrouwen dat ook jij zelf stappen kunt zetten. Daar komen we later in deze tekst nog op terug.
Zie voor meer informatie over saddhā de mooie tekst Devotie in het boeddhisme door Nyanaponika Thera.
Viriya
Viriya kan vertaald worden als energie, maar Ahba kiest voor de veel tastbaardere vertaling ‘heel veel proberen’.
Het is datgene dat er voor zorgt dat we dagelijks gaan zitten, dat we energie steken in het proces en misschien eens op retraite gaan, maar ook de dagelijkse inspanning om sīla (moraliteit) en sati (bewuste aandacht) te beoefenen is allemaal viriya.
Ahba leert dat als je maar blijft proberen het resultaat gegarandeerd komt. We krijgen wat we willen. Als we ‘verlangen’ willen, krijgen we ‘verlangen’, als we ‘concentratie en wijsheid’ willen krijgen we ‘concentratie en wijsheid’.
Als we ons maar blijven inspannen en dus heel veel blijven proberen.
Sati
Sati wordt vaak vertaald met mindfulness, opmerkzaamheid of bewuste aandacht.
Het is het vermogen om te zien waar het bewustzijn mee bezig is.
Tijdens het mediteren is het de lijn die het bewustzijn aan het meditatie-object bindt. Het is de grote waakhond die in de gaten houdt waar het bewustzijn mee bezig is en ziet als er gedachten zijn opgekomen en het bewustzijn niet meer op buddho gericht is.
Daarnaast is het gedurende de dag ons vermogen om continu gewaar te zijn van waar we mee bezig zijn en ons bewustzijn bij één ding tegelijk houdt.
Samādhi
Samādhi is het kalmeren, verzamelen en éénpuntig richten van het bewustzijn. Samādhi is concentratie.
Concentratie kan je niet forceren of maken. Je kunt enkel de voorwaarden laten ontstaan die het opkomen van concentratie mogelijk maken. Ahba heeft het daarom over concentratie krijgen.
Als we met vertrouwen (saddhā) gaan zitten en maar blijven proberen (viriya) om onze aandacht bij het object te houden (sati), dan komt concentratie vanzelf.
De beoefening hiervan is niet zozeer een stijgende lijn maar meer een opwaartse spiraal. Als het ons namelijk door veel viriya lukt om meer sati te hebben tijdens de beoefening dan geeft dit meer saddhā. De toename in saddhā geeft ons het vermogen meer viriya in het proces te steken wat uiteindelijk resulteert in verdere toename van sati.
De spiraal blijft doorgaan. Eerst komt zwakke concentratie, dan stevigere concentratie, dan volledige concentratie. Eerst af en toe, dan steeds vaker, dan altijd wanneer je op je meditatiekussen gaat zitten.
Paññā
Paññā is de volgende stap in de reeks en betekent wijsheid.
Als je gemakkelijk volledige concentratie bereikt dan kan de leraar aanwijzingen geven om van samatha-meditatie op buddho over te stappen op vipassanā-meditatie (vaak vertaald als inzichtmeditatie), als dit ten goede komt aan de ontwikkeling van wijsheid.
Vipassanā in dit kader is met name het direct en uit eigen ervaring zien van het opkomen en vergaan van nāma-rūpa, de mentale en materiële fenomenen. Dit proces vindt met een onwaarschijnlijke snelheid plaats waardoor enkel een zeer geconcentreerd bewustzijn het direct kan waarnemen. Zonder hoge concentratie loop je het risico enkel met je beperkte conceptuele ideeën over ontstaan en vergaan bezig te zijn.
Wijsheid is echter ook het directe gevolg van samatha op buddho. Het komt als het ware in het kielzog mee omdat je je richt op de kwaliteiten van de Boeddha waarin wijsheid besloten zit.
Ook geeft Ahba aan dat het hebben van volledige concentratie het moment is om onderwijs te krijgen over de ware natuur van de dingen. Een helder bewustzijn is namelijk veel beter in staat om het gegeven onderricht te verwerken en in de wereld met eigen ervaring te toetsen.
Khanti
Deze gehele spiraal van saddhā, viriya, sati, samādhi en paññā kan alleen succesvol worden beoefend door het tegelijkertijd ontwikkelen van khanti en mettā.
Khanti kan worden vertaald met geduld.
Dit is niet een afwachtende vorm van geduld, geen laissez-faire houding van ‘ach, het komt allemaal wel eens’.
Het is het geduld van degene die met vertrouwen inspanning levert.
Het is het geduld waarmee je, hoe het ook gaat, wat er in de meditatie ook bovenkomt, los van het resultaat, altijd weer kan zeggen ‘morgen zal ik het gewoon weer proberen’.
Het werkt in dat licht nauw samen met viriya. Waar viriya de energie is om elke dag weer te proberen, is khanti het loskomen van het resultaat, loskomen van het beoordelen en inzien dat het niet meer uitmaakt of het proces nog één jaar, honderd jaar of honderd levens kost. Dat de nodige inspanning geduldig en volhardend geleverd zal worden.
Het versterkt in die zin ook vertrouwen, namelijk het vertrouwen dat de beoefening vroeg of laat zijn vruchten zal afwerpen.
Mettā
Mettā is liefde, of liefdevolle-vriendelijkheid om het af te zetten tegen het sensuele verlangen dat wij vaak aan liefde koppelen.
Er zijn diepe vormen van mettā-bhāvanā, meditatie op liefdevolle vriendelijkheid, waarin mettā het object van concentratie is. Als de concentratie hoog is en het de verdere verdieping en verbreding van samādhi ten goede komt kan hier op aangeven van de leraar op overgestapt worden, maar hier hebben we het nog niet over deze vorm van mettā-meditatie.
Hier is mettā de liefde naar jezelf, de zachtheid die aan khanti wordt gegeven.
Het lachen om je eigen onrustige bewustzijn en de soms vreemde en confronterende dingen die boven komen.
Het is het laten gaan van de gedachte ‘ik kan dit niet’.
In het buddho samatha-meditatiesysteem doen wij voor en na het richten van de aandacht op buddho een simpele korte mettā-meditatie om deze zachtheid naar onszelf en alle andere levende wezens op te roepen.
Zie voor een uitgebreide uitleg over mettā meditatie de tekst Mettā: De filosofie en beoefening van Universele Liefde door Acharya Buddharakkhita.
Je ontwikkelt dus meer dan alleen concentratie met samatha-meditatie op buddho
Het bovengenoemde toont heel mooi dat tijdens het beoefenen van samatha-meditatie op buddho niet alleen concentratie wordt ontwikkeld.
Door het simpelweg oefenen van het richten van de aandacht op buddho worden onder water heel veel positieve kwaliteiten gegenereerd en versterkt.
Aanvankelijk heb je hier misschien nog geen zicht op en levert meditatie op buddho wellicht enkel wat helderheid aan het begin, of rust aan het einde van een stressvolle dag.
Door langere beoefening wordt echter steeds duidelijker dat het effect zich over een veel groter domein uitstrekt. Dat men geduldiger en liefdevoller met zichzelf en anderen omgaat, dat de mentale energie, volharding en het doorzettingsvermogen in allerlei situaties van het dagelijks leven toenemen. Dat men zich moreler gaat gedragen, zich bewuster wordt van datgene wat zich in het bewustzijn afspeelt en uiteindelijk steeds beter begrijpt hoe de dingen werken.
En dat is misschien nog maar het begin.
Je moet het alleen zelf doen, want niemand anders dan jijzelf kan jouw bewustzijn ontwikkelen!
Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.
Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg
Boeddha, Dhp 276