Als de Boeddha in de sutta’s (soetra’s) over meditatie spreekt, dan heeft hij het vrijwel altijd over samādhi.
Het woord samādhi kent allerlei nuances. De essentie van samādhi is het samenbrengen van alle aspecten van het bewustzijn en deze éénpuntig te richten. In het Nederlands is dit te vertalen als concentratie.
Omdat wij het woord concentratie ook in andere contexten gebruiken wordt hier soms heel makkelijk over gedacht.
Je hoort mensen wel eens zeggen dat ze concentratie beoefenen tijdens het hardlopen of dat ze na een paar keer ademen of enkele keren de ademhaling tellen een goede concentratie hebben.
Vanuit een boeddhistisch perspectief kan worden gesteld dat dit soort uitingen wel iets met concentratie (als vertaling van samādhi) te maken hebben, maar slechts in oppervlakkige zin.
Het is meer een begin van sati (bewuste aandacht, ook wel vertaald als mindfulness) en komt niet in de buurt van de concentratie waar de Boeddha over spreekt in de context van meditatie.
Samādhi in Boeddhistische Meditatie
Als de Boeddha samādhi onderwees dan had hij het over samatha-meditatie. Samatha betekent zoveel als kalmte maar kan gezien worden als een synoniem voor samādhi.
In die context stimuleerde hij zijn luisteraars vaak jhāna‘s (absorptie concentratie) te bereiken. Dit zijn toestanden van enorme mentale zuiverheid, stilte en gerichtheid waarbij het bewustzijn één wordt met het meditatie-object.
Er zijn verschillende niveaus van jhāna, steeds zuiverder, subtieler en dieper. Onderliggend aan de jhāna zijn een reeks mentale factoren, de jhāna-factoren.
Dit zijn de mentale-factoren die in onderlinge samenwerking en afhankelijkheid de hoofdrol spelen bij het bereiken van hele hoge concentratie.
Het bereiken van de diverse jhāna’s is in essentie minder van belang dan het ontwikkelen van deze jhāna-factoren.
De jhāna-factoren zijn: beginnende focus op een object (vitakka), vasthoudende focus op een object (vicāra), verrukking (pīti), geluk (sukha) en éénpuntigheid (ekaggatā).
Hoe dieper de concentratie, hoe meer nadruk op die laatste factor, éénpuntigheid, komt te liggen.
Het zijn deze jhāna-factoren die je door samatha-meditatie krachtiger en krachtiger maakt.
Waarom Samādhi Belangrijk is
De reden dat deze kwaliteiten, met name éénpuntigheid, zo belangrijk zijn, is omdat ze ons helpen de werking van ons eigen bewustzijn steeds scherper en objectiever te onderzoeken.
Het ontwikkelen van samādhi door samatha-meditatie is niet anders dan het ontwikkelen van onderzoeksapparatuur in de moderne wetenschap.
Als je gewoon de wereld in kijkt, met je blote ogen, dan zie je enkel in hele grove zin wat er gebeurt. Op basis van deze grove waarneming maak je conceptuele theorieën over hoe de dingen mogelijk zouden werken.
Kijk bijvoorbeeld naar hoe een menselijk lichaam in elkaar steekt.
Eeuwenlang werden op basis van grove waarnemingen met het blote oog tal van theorieën over de werking van het lichaam ontwikkeld die wij vandaag de dag niet meer dan grappige, creatieve uitspattingen vinden.
De kennis van het menselijk lichaam maakte een grote ontwikkeling door met de komst van de microscoop.
Kijk je door een microscoop dan blijkt al snel dat het lichaam veel meer detail kent dan je aanvankelijk dacht. Er zijn allerlei verschillende cellen die naast en met elkaar werken. Met deze nieuwe inzichten veranderden de theorieën.
Maar, hoewel gedetailleerder, bleek ook dit nog maar een grove waarneming.
Hoe meer je inzoomt, hoe meer je ziet. Plots blijkt de cel zelf uit allemaal losse processen te bestaan die zich volgens chemische principes gedragen.
Een enkele cel blijkt een enorm complexe interactie tussen moleculen te huisvesten, en al die processen beïnvloeden ook weer de cellen eromheen.
Als echte onderzoeker zoom je echter nog verder in, bijvoorbeeld op één van die moleculen. En wat blijkt? Een molecuul bestaat uit allemaal kleine bouwstenen, atomen, en deze atomen bestaan weer uit subatomaire deeltjes.
Wellicht kun je nog dieper kijken, naar de onderliggende aspecten van massa, kracht, richting en energie die enkel in combinatie met elkaar, als daar de voorwaarden voor zijn, tot waarneembare realiteit worden (let wel, in een natuurkundige realiteit van meer dan 10 dimensies).
Dat is toch waanzin, denk je misschien, of ten minste pure magie! Ik kan dit immers allemaal niet met mijn blote ogen zien!
Hoewel dit bijna magisch klinkt gedraagt alles zich volgens wetmatigheden die er altijd zijn. Of wij ze als mens kunnen waarnemen of niet hangt enkel af van het vermogen van onze onderzoeksapparatuur.
Het steeds verder inzoomen met onderzoeksapparatuur is als het verdiepen van samādhi.
Van de oppervlakkige concentratie die helpt bij het kunnen tellen van de ademhaling tot de diepe concentratie die de innerlijke werking van ons eigen bewustzijn aan ons openbaart.
Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.
Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg
Boeddha, Dhp 276