Thānissaro Bhikkhu

Factoren voor Verlichting Deel 9: Vaardigheden voor Verlichting

Factoren voor Verlichting Deel 9: Vaardigheden voor Verlichting

We komen vaak naar de meditatie om een gevoel van vrede en kalmte te krijgen, om wat rust te vinden. En het is belangrijk dat we deze dingen door de meditatie verwerven: leren hoe te ademen op een manier die het lichaam kalmeert, het bewustzijn kalmeert; denken op manieren die het lichaam kalmeren, het bewustzijn kalmeren. En dit zijn vaardigheden die we kunnen ontwikkelen om het bewustzijn ten goede te komen. Maar ze zijn niet het hele verhaal. Ondanks wat je misschien hebt gehoord, kunnen we onze manier van ontwaken niet ontspannen bereiken of bepalen dat ontwaken betekent dat we volkomen gelukkig zijn zoals we zijn.

Als je naar de gelijkenissen kijkt die de Boeddha heeft gegeven voor mensen die beoefenen, of naar de gelijkenissen die zijn gegeven door de grote ajahns, dan zie je nooit het beeld van iemand die zich op een ontspannen manier naar zijn of haar weg naar ontwaken toewerkt, of gewoon achteroverleunt en zegt: “Ik ben oké zoals ik ben, precies op het punt waar ik nu ben.” De gelijkenissen hebben allemaal te maken met mensen die zoeken, mensen die vaardigheden ontwikkelen, strijders die de strijd aangaan: mensen die een doel hebben en die alles zullen doen om dat doel te bereiken.

De mensen die zoeken, zoeken om weg te komen van lijden of om iets te bereiken dat ze kunnen gebruiken om hun lijden te verzachten. Zoals de Boeddha zei, al onze onderzoeken beginnen met lijden. Aan pijn. We worden beduveld door pijn. Je kunt je voorstellen dat je een klein kind bent zonder taalkennis, zodat niemand je dingen kan uitleggen. Je ondervindt pijn en je begrijpt het niet. Het enige dat je weet is dat je er aan wilt ontsnappen of er vanaf wilt. Zoals de Boeddha zei, je antwoord is tweeledig: verbijstering en dan een zoektocht naar iemand die je misschien kan helpen deze pijn te overwinnen. In het begin is de “iemand” je ouders. Maar je merkt dat er pijnen zijn die je ouders niet kunnen verzachten, dus ga je op zoek naar andere mensen.

Dus we zijn altijd op zoek naar iets. Zoals de Boeddha zei,  het leven voor de meesten van ons is een zoektocht. De enige mensen voor wie het geen zoekopdracht is, zijn mensen die al ontwaakt zijn. Iedereen is op zoek naar iets.

De zoektocht die het meest de moeite waard is om uit te voeren, zei hij, is een nobele zoektocht, een zoektocht naar een uitweg uit pijn en lijden, en uiteindelijk naar een geluk dat betrouwbaar en onschadelijk is en niet zal veranderen – een geluk zonder geboorte, veroudering, ziekte en dood. Dat is het soort zoekopdracht dat het echt waard is. En het vereist dat je vaardigheden ontwikkelt en vecht met je onwetende neigingen.

Als iemand die mediteert is het dus goed om na te denken op welke manier je lijkt op iemand die een vaardigheid ontwikkelt en op welke manier je op een krijger lijkt. En de lijst met eigenschappen komt neer op de verlichtingsfactoren.

In beide gevallen moet je opletten. In het geval van de persoon die een vaardigheid ontwikkelt, moet je de lessen onthouden die je van anderen hebt geleerd en van wat je in het verleden hebt gedaan, zodat je ze kunt vergelijken met wat je nu doet terwijl je je vaardigheid ontwikkelt.

Dan gebruik je de factor die de Boeddha analyse van fenomenen noemde, waarbij je eigenlijk onderzoekt wat je doet en vergelijkingen maakt: is dit zo goed als je het kunt, of kan het beter? Als het niet zo goed is als je het kunt, wat doe je dan verkeerd? Je kijkt naar je eigen fysieke bewegingen. Zeg, je maakt een object, zoals een pot. Je kijkt naar de bewegingen van je handen en je lichaam terwijl je de pot probeert te vormen. Maar je kijkt ook naar de houding van het bewustzijn. Waar is je bewustzijn? Is het bij wat je nu doet of dwaalt het af naar iets anders? Als je iemand bent die een vaardigheid ontwikkelt, moet je daar zijn.

Jaren geleden bezocht ik een enorme pottenbakkerij in Thailand en ik zag hoe een pottenbakker een pot op een wiel gooide. Ik zei tegen hem: “Je moet een goede concentratie hebben om dat vol te houden.” En hij zei: “Ja, je bewustzijn moet het rechte pad op worden gezet.” Met andere woorden, je moet stabiel zijn daar. Dan moet je kunnen opmerken wanneer je hand zich in de verkeerde richting heeft bewogen, en uitzoeken wat je moet doen om hem terug te brengen.

Dit is waar analyse van fenomenen naar vasthoudendheid beweegt. Je moet blijven volhouden en volhouden. Je kunt niet een paar ogenblikken alert en geconcentreerd zijn en dan aan andere dingen denken in de hoop dat je handen dingen uit zichzelf kunnen doen. Je moet bovenop wat je doet zitten.

Dan, zoals de Boeddha zei, wanneer je de kwaliteit ontwikkelt om echt volhardend te zijn in het vakkundig zijn, ontstaat er een extase niet-van-het-lichaam – met andere woorden, het geluk dat voortkomt uit iets goeds doen. Dit is niet het geluk dat komt van iets verwerven of van een aangenaam gevoel. Het is het diepere geluk dat voortkomt uit de wetenschap dat je iets beheerst.

En om dit alles te ondersteunen, heb je de kwaliteiten van kalmte, concentratie en gelijkmoedigheid nodig. Kalmte houdt je in balans en op je gemak zodat je gemakkelijk voor langere tijd bij je vaardigheid kunt blijven. Concentratie houdt je gefocust op wat je doet. Gelijkmoedigheid is nodig om dingen zorgvuldig te observeren, zodat je duidelijke en nauwkeurige beoordelingen kunt maken.

Hier, terwijl we mediteren, observeren we het bewustzijn terwijl we proberen het kalm en stil te krijgen, want als het stil wordt, zie je dingen duidelijker. Maar we stoppen niet gewoon bij de rust en stilte. Als je naar de lijst van verlichtingsfactoren kijkt, gaan ze van aandacht en het onderscheidingsvermogen bij de analyse van fenomenen naar concentratie en gelijkmoedigheid – maar daar stoppen ze niet. Je moet de gelijkmoedigheid en de concentratie nemen en ze omdraaien om te kijken naar wat je doet – Waar veroorzaak je jezelf onnodig lijden? – op dezelfde manier waarop een pottenbakker moet blijven kijken om te zien wat hij goed doet, wat hij niet goed doet. Hij moet een zekere gelijkmoedigheid hebben over wanneer dingen in de praktijk werken en wanneer niet.

Als je geen gelijkmoedigheid en geen stabiele geest hebt, raak je van streek als dingen in de praktijk niet werken. Het staat in de weg om het probleem op te lossen. En soms staat het zelfs in de weg om het probleem te erkennen.

Dezelfde lijst met kwaliteiten is van toepassing op een krijger: de krijger moet bedachtzaam zijn om te onthouden wat hij zowel op school heeft geleerd – als hij naar krijgersschool is geweest – en wat hij in het verleden heeft geleerd van zijn eigen veldslagen. En, net als de ervaren pottenbakker, moet hij enigszins in staat zijn om zijn eigen acties, evenals de acties van de vijand, te analyseren om te zien wat hij moet doen. Dit vereist enige vindingrijkheid.

Zoals we vaak hebben gehoord, bereiden legers zich meestal voor op de oorlog door zich voor te bereiden op de laatste oorlog. Dat is hoe we ons leven leiden, zelfs in vredestijd. Maar natuurlijk komen er in elke nieuwe oorlog nieuwe dingen naar boven. Het zijn alleen de mensen die hun vindingrijkheid hebben ontwikkeld die de nieuwe problemen kunnen oplossen zodra ze zich voordoen. Dit geldt ook voor jou als je mediteert. Er zullen nieuwe dingen komen. Niet elke verontreiniging of afleiding die in je opkomt, wordt uitgelegd in de teksten of de Dhamma-gesprekken die je hebt gehoord. Je moet erachter komen: waar zit precies de aantrekkelijkheid van dit specifieke geval van hebzucht, afkeer of illusie?

Je kunt misschien niet de bijzonderheden van een bepaalde verontreiniging zien, maar je kunt de basisprincipes leren van hoe je een probleem vakkundig kunt aanpakken. Je zoekt naar de aantrekkelijkheid. En je zoekt naar de nadelen. Je kijkt om te zien, wanneer er iets in het bewustzijn opkomt, waarom je ervoor gaat. En dan kijk je naar de resultaten om de schade te zien die ze veroorzaken. Als je heel eerlijk tegen jezelf bent, dan komen hier opnieuw de kwaliteiten van kalmte en gelijkmoedigheid samen met energie.

Houd dit vol. Maar merk op, de gelijkmoedigheid van een krijger is niet de gelijkmoedigheid die zegt: “Ik zal gewoon alles verdragen. Als ik verlies, is dat goed. Als ik win, is dat oké. ”Je moet willen winnen – echt willen winnen. Denk aan het verlangen dat ten grondslag ligt aan de zoektocht naar overwinning. Gelijkmoedigheid is voor de gevallen waarin, als je een gevecht verliest, je jezelf niet van streek kunt laten raken. Je bereidt je gewoon voor op het volgende gevecht. Wat je wilt is de gelijkmoedigheid die blijft bestaan, die niet opgeeft en die ook samenwerkt met een gevoel van welzijn wanneer je een oorlog hebt gewonnen of wanneer je iets goed hebt gedaan. Dit zou, in de verlichtingsfactoren, vervoering of pīti worden genoemd, een woord dat ook verfrissing betekent. Het is eigenlijk een stimulerende kwaliteit die ontstaat wanneer je een vaardigheid beheerst of een gevecht hebt gewonnen.

Je hebt ook het vermogen nodig om het bewustzijn kalm te houden te midden van alle dingen die op je afkomen. Stel je voor hoe het is om in een gevecht te zijn. Er vliegen pijlen. Mensen schreeuwen allerlei beledigingen en bedreigingen tegen je. In een van de voorbeelden in de Pali Canon zegt de Boeddha dat je als een olifant in de strijd moet zijn: gruwelijke beelden, geluiden, geuren, smaken, tactiele sensaties zullen er in de loop van de strijd op hem afkomen, maar de olifant kan de moed niet verliezen, kan zich niet door hen laten beïnvloeden. Als meditatie beoefenaar – zowel in het dagelijks leven als wanneer je moeilijkheden tegenkomt in je meditatie – kun je je niet laten ontmoedigen. Je moet je kalmte bewaren en je concentreren op wat echt moet gebeuren.

Dus als je aan deze analogieën denkt – de bekwame vakman, de krijger – helpt het je te begrijpen waar de Boeddha het over heeft wanneer hij het heeft over aandacht, analyse van fenomenen, energie, vervoering, kalmte, concentratie en gelijkmoedigheid: alle verlichtingsfactoren. Je bent niet alleen kalm en gelijkmoedig door tegen jezelf te zeggen dat het bewustzijn een stuk kalmer is als het niet probeert dan wanneer het wel probeert. Dat leidt nergens toe. Wanneer je aan je concentratie werkt, moet je de geest echt geconcentreerd willen krijgen. Je moet het pad willen volgen om het te laten werken.

De mensen die je vertellen dat het verlangen naar verlichting het enige is dat je ervan weerhoudt verlicht te worden, zijn mensen die niet weten hoe ze met hun verlangens moeten omgaan. Zoals de Boeddha zei, alle verschijnselen of dhamma’s zijn geworteld in verlangen en dat omvat het pad naar verlichting.

De verlichting zelf is niet geworteld in verlangen. Het is niets. Nibbāna is zelfs geen fenomeen volgens de Boeddha. Maar het pad is een fenomeen en het moet gebaseerd zijn op verlangen. Dit betekent dat je moet leren hoe je je verlangens kunt trainen, zodat ze, in plaats van in de weg te zitten, je bewuste aandacht, je analyse van fenomenen, energie en concentratie informeren en voeden. En ze moeten zelfs je kalmte en gelijkmoedigheid informeren. Je doet dit door het pad te benaderen als een vakman die een vaardigheid probeert te beheersen of als een krijger op zoek naar overwinning.

De kennis die we onderweg opdoen is niet het soort kennis dat we uit boeken kunnen halen. Boeken zijn nuttig. Ze geven ons aanwijzingen. Ze vertellen ons waar we moeten kijken, welke vragen we moeten stellen. Maar wij zijn degenen die de antwoorden moeten vinden, met behulp van onze eigen vindingrijkheid, zodat we in de zoektocht naar verlichting echt vinden wat we zoeken: iets dat tijdloos, onsterfelijk is, iets dat niet teleurstelt en geen schade veroorzaakt.

Denk dus aan deze analogieën en oefen in overeenstemming daarmee. Doe wat je kunt om de uitdaging van de oefening aan te gaan, omdat er veel dingen in het bewustzijn zijn die niet bereid zijn om weg te gaan als je eenmaal hebt besloten dat je wakker wilt worden. Ze willen volhouden. En waar komen ze vandaan? Ze komen van je eigen acties. Dit maakt het moeilijk, omdat je soms het gevoel hebt dat je een deel van jezelf kwijtraakt, zoals je eigen arm afsnijden. Je oordeelt over een deel van jezelf. Maar daar draait het bij de analyse van fenomenen om: verstandig oordelen.

Je oordeelt over je eerdere acties en soms je huidige gewoonten. Maar je moet op een volwassen manier oordelen. Terwijl je oefent, zul je bepaalde verlangens zien waar je vroeger voor ging, waarmee je je echt identificeerde, en je zult ze als vijanden moeten zien. En zoals de ajahns zeggen, er zijn twee manieren om met vijanden om te gaan. Een daarvan is om ze af te weren en weg te jagen; de andere is om te proberen ze om te veranderen. Maar zelfs als je ze verandert, moet je heel opmerkzaam en heel alert en zeer oplettend zijn. Anders proberen ze zich te aan te passen en jou van slag te brengen als ze hun kans krijgen. Het is dus geen gemakkelijke taak. Het vereist al je vindingrijkheid om manieren te vinden om jezelf kracht te geven – en het bewustzijn geconcentreerd en kalm te krijgen is een van die manieren.

In een van de analogieën van de Boeddha beschrijft hij de praktijk als het verdedigen van een grensfort. Bewuste aandacht is de poortwachter die ervoor zorgt dat de verkeerde mensen niet in het fort komen. Dan zijn er de soldaten van juiste inspanning, om de vijand te bestrijden; en de gepleisterde muur van onderscheidingsvermogen, die de vijand geen houvast biedt. En je hebt concentratie, die voedsel biedt aan de soldaten en de poortwachter: het voedsel van vervoering en kalmte. En de gelijkmoedigheid is er ook in de concentratie, om je te helpen dingen duidelijk te zien: niet alleen om te blijven waar je bent, maar om duidelijk te zien wat er moet worden gedaan, wat moet worden geaccepteerd, wat niet moet worden geaccepteerd in het fort verdedigen. Als al deze kwaliteiten samenwerken, kun je het fort beschermen en heb je de kracht en de voeding om het met succes vol te houden.

Dus hier is de concentratie voor. Het is niet alleen rusten om te rusten. Het rust uit omwille van kracht. Het rust uit omwille van de taken die moeten worden uitgevoerd. Een van de bos-ajahns maakte een vergelijking: als je de geest in rust en concentratie brengt, zei hij, is het alsof je alle materialen opstapelt die je nodig hebt om een ​​huis te bouwen. Maar als je daar gewoon blijft, heb je gewoon een stapel materialen. Het geeft je niet de schuilplaats die je nodig hebt. De volgende stap is om het huis te bouwen, zodat je er echt gebruik van kunt maken. Het bouwen van het huis staat voor het gebruiken van je concentratie om onderscheidingsvermogen[1] te verkrijgen.

Dit betekent dat we concentratie beoefenen, we het bewustzijn kalm krijgen, we concentreren ons op het huidige moment als voeding, als kracht, als materialen die we vervolgens met onze vaardigheden vormen, zodat we het object van onze zoektocht kunnen vinden – en een object kunnen vinden aan het einde van de zoektocht die echt een einde maakt aan zoektochten. Dat is het punt waar de vakman zijn of haar gereedschap kan neerleggen. Als krijger kun je je wapens neerleggen omdat je een overwinning hebt gevonden die al je mogelijke verlangens overtreft.

Dus we ontkennen niet dat we verlangens hebben. We leren eenvoudig hoe we hen kunnen trainen om bewust en wijs te zijn en ons geluk te benaderen als iets dat een vaardigheid vereist om te beheersen. Wanneer we het pad zien als een kwestie van het beheersen van vaardigheden begrijpen we het echt en kunnen we ermee doorgaan, ons realiserend dat het soms om gevechten gaat. We maken ons het pad eigen en geven onszelf de kans om overwinnaar te worden.

Lees Meer Over de Factoren voor Verlichting

Voetnoten

[1] Ṭhānissaro Bhikkhu gebruikt ‘onderscheidingsvermogen’ (Eng. discernment) als vertaling van de 2e  verlichtingsfactor ‘Analyse van fenomenen’ (Pali-term: dhamma vicaya). Het is een verbijzondering/uiting van paññā, wat als wijsheid wordt vertaald. De echte betekenis gaat veel verder dan we doorgaans verstaan onder onderscheidingsvermogen. Het is deze factor waarmee je, op het niveau van de ultieme werkelijkheid, het niveau van de dhamma’s, de kleinst mogelijk waarneembare entiteiten zowel op fysiek als mentaal niveau, onderzoek doet naar hoe de werkelijkheid in elkaar steekt. Hier verwijst de Pali-term dhamma vicaya dan ook naar. Hiervoor is tevens een bijzonder hoge concentratie noodzakelijk.


Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, Skills for Awakening staat op dhammatalks.org.


Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.

Gratis Meditatiecursus

Over Thānissaro Bhikkhu

Thānissaro Bhikkhu (Geoffrey DeGraff) is een Amerikaanse boeddhistische monnik in de kammaṭṭhāna (Thaise bos) Traditie. Na zijn afstuderen op het Oberlin College in 1971 met een graad in Europese Intellectuele Geschiedenis, reisde hij naar Thailand, waar hij meditatie bestudeerde bij Ajahn Fuang Jotiko, die zelf een discipel was van de overleden Ajahn Lee.

Hij trad in 1976 in Wat Dhammasathit toe tot de orde van monniken, waar hij na de dood van zijn leraar in 1986 bleef. In 1991 reisde hij naar de heuvels van San Diego County in de VS, waar hij Ajahn Suwat Suwaco hielp met het oprichten van Metta Forest Monastery (Wat Mettavanaram). Sinds 1993 is hij abt van dat klooster.

Ṭhānissaro Bhikkhu is misschien wel het meest bekend om zijn vertalingen van de Dhammapada en de Sutta Pitaka - meer dan 1000 sutta’s - dat zo het hoofdaandeel aan sutta-vertalingen voor de website Accesstoinsight vormt, en zijn vertalingen van 'Dhamma-talks' van de Thaise (bos-) Ajahns. Hij heeft ook meerdere eigen werken over de Dhamma en studiegidsen voor zijn Pali vertalingen geschreven.

Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg

Boeddha, Dhp 276