Terwijl we mediteren, proberen we het bewustzijn in een staat van kalmte te brengen. Maar als je naar de verklaringen van de Boeddha voor de factoren voor het ontwaken kijkt zijn er momenten waarop kalmte gepast is en momenten waarop dat niet het geval is. Het feit dat er momenten zijn waarop dit niet gepast is betekent niet dat je uiteindelijk niet zult proberen je daarop te richten gedurende die momenten. Het is gewoon zo dat als het bewustzijn traag is, als je lichaam energie mist, je het eerst moet activeren. Dan kalmeer je het. Als je het vanaf het begin probeert te kalmeren val je gewoon in slaap.
Dit kan een van de redenen zijn waarom Ajahn Lee, wanneer hij begint met zijn instructies voor ademmeditatie, vertelt om diep en lang in en uit te ademen, drie keer, zeven keer, gewoon om het lichaam te luchten, het bewustzijn te luchten: om ervoor te zorgen dat je genoeg energie hebt voordat je de dingen kalmeert. Dit is ook een van de redenen waarom in de factoren voor het ontwaken vervoering voor rust komt: om een gevoel van energie in het lichaam, energie in het bewustzijn te creëren, zodat wanneer je dingen kalmeert, je nog steeds helder en alert kunt zijn – want dat is waar we naar op zoek zijn: een staat van concentratie die erg alert is.
Let dus op of je wat energie nodig hebt en doe dat eerst. Denk op manieren die energie geven. Adem op manieren die energie geven. Denk aan de analyse van de Boeddha van hoe we het huidige moment construeren door de manier waarop we tegen onszelf praten, door de manier waarop we ademen en door onze gevoelens en waarnemingen. Of om ze in een andere volgorde te plaatsen: lichaamsbouw: de adem; verbale constructie: hoe je tegen jezelf praat; mentale constructie: percepties en gevoelens. Dus als je bij het analyseren van je gemoedstoestand merkt dat je je traag voelt, adem dan op een energieke manier. Praat tegen jezelf op een manier die je wat energie geeft. Denk aan beelden die energie opwekken, zoals de bos-ajahns, die beelden gebruiken van het ten strijde trekken of het werken aan een vaardigheid om je eraan te herinneren dat je hier niet alleen bent om een moment van rust en ontspanning te hebben. Er is werk aan de winkel, problemen die moeten worden opgelost, gevechten die moeten worden gewonnen.
Houd dus nuttige waarnemingen in gedachten. Wat voor soort perceptie van de adem geeft je energie? Houd die perceptie in gedachten totdat je een gevoel van volheid of vervoering krijgt. Het Pali-woord voor vervoering hier, pīti, kan ook worden vertaald als verfrissing: je gewoon verfrist voelen door de manier waarop je ademt, de manier waarop je hier zit, de manier waarop je je verhoudt tot je lichaam. Dan kun je dingen rustig laten groeien.
Als je nu al met teveel energie begint, moet je voorkomen dat je meer energie toevoegt. Dat is wanneer je dingen vanaf het begin eenvoudig moet kalmeren.
Onthoud ook hier de drie verschillende soorten constructie. Adem rustig in. Praat tegen jezelf op een kalmerende manier. Als je afleidende gedachten hebt, praat dan tegen jezelf op een manier die je eraan herinnert dat je er geen aandacht aan hoeft te besteden. Je bent niet verantwoordelijk voor de gedachten. En voorlopig hebben ze geen betekenis. Zie ze zo: ze zijn gewoon het lege geklets van het bewustzijn of het spelen van beelden op een filmscherm – rood, geel, groen, blauw. Ze hebben alleen betekenis als je ze betekenis geeft. Als bepaalde gedachten echt hardnekkig zijn, probeer dan te denken op manieren die ze tegenwerken. Met gedachten van lust kun je denken aan de onaantrekkelijkheid van het lichaam. Met gedachten van woede kun je nadenken over je eigen welzijn en je behoefte aan welwillendheid om je welzijn te behouden. Met andere woorden, vind een kalmerend tegengif.
Nadat de dingen een beetje zijn gekalmeerd, herinner je jezelf eraan dat, hoewel er nog steeds wat geklets in het bewustzijn kan zijn en gedachten nog steeds hier en daar kunnen verschijnen, je er geen aandacht aan hoeft te schenken. Je kunt er dwars doorheen ademen. Als je het deel van het lichaam kunt vinden dat gespannen is rond een bepaalde gedachte, probeer dan door dat kleine spanningspatroon te ademen. Of je kunt jezelf beschouwen als een spin in een web. Als er een gedachte in de linkerhoek van het web verschijnt, kun je naar de linkerhoek gaan, er doorheen ademen en vervolgens teruggaan naar je centrum. Als een gedachte verschijnt en deze verband houdt met enige spanning in je knie, verplaats je aandacht dan naar de knie, adem er doorheen en keer dan terug naar je centrum.
Het effect van dit alles is om een gevoel van onthechting van je gedachten te krijgen. Je bent niet zo geïnteresseerd in wat ze denken. Zo kan het bewustzijn op een gelukkige wijze rustig worden.
We besteden zoveel van onze tijd aan het luisteren naar onze gedachten, proberen ze recht te zetten als we ze niet leuk vinden, omdat ze het gevoel hebben dat ze echt interessant en belangrijk zijn. De gedachte komt op en je vraagt jezelf af: “Wat betekent dit voor de wereld? Wat betekent het voor mij? Wat laat het me zien over mijn psyche?”- allerlei manieren waarop je geïnteresseerd kunt raken in je denken. Je moet leren op welke wijze je moet denken, om een nieuwe perceptie in gedachten te houden: dat de vaardigheid om het bewustzijn stil te krijgen veel interessanter en waardevoller is dan je vermogen om nu te denken. Als je gaat nadenken, denk er dan over na hoe je het bewustzijn tot rust kunt brengen, het bewustzijn tot sereniteit kunt brengen, om te kalmeren.
Wat betreft pijn in het lichaam, denk erover na hoe je rond de pijn of door de pijn kunt ademen. Zoek een plek in het lichaam waar je een gevoel van welzijn kunt creëren door de manier waarop je ademt. Dat geeft je een basis waarop je kunt staan. Je hoeft niet in de pijn te springen. Blijf op je plek en denk eraan dat, als de ademenergie daar goed wordt, deze zich door de pijn verspreidt, zodat de pijn geen muur vormt.
Dan kun je kijken naar de percepties die je hebt rond de pijn. Vraag jezelf af: “Is het één grote pijn, of bestaat het uit kleine pijnmomenten?” Je probeert een perceptie te vinden die rustiger is en de perceptie van kleine sensatiemomenten is rustiger voor het bewustzijn dan de perceptie van een solide blok of pijnband. Als je dan denkt aan de pijnmomenten die van je weggaan als ze zich voordoen, in plaats van naar je toe te komen, is dat ook rustiger.
Je kunt ook de perceptie in gedachten houden dat de pijn één ding is, het lichaam iets anders en je bewustzijn iets anders. Het lichaam bestaat immers uit vier elementen: aarde, water, wind, vuur – of stevigheid, koelte, warmte, energie. De pijn is iets geheel anders, los van die vier dingen. Je bewustzijn is iets anders. Ze lijken allemaal in dezelfde ruimte te zitten, maar ze zijn op een ander niveau, een andere frequentie. Houd die perceptie in gedachten.
Als je ziet dat deze percepties waar zijn en je ze kunt vasthouden, zul je merken dat de pijn veel minder effect op het bewustzijn heeft – en dat het probleem eigenlijk ook niet de pijn was. Het probleem waren de percepties waarmee je om de pijn heen cirkelde en die zeiden: “De pijn dringt mijn ruimte binnen. De pijn dringt mijn knie binnen, mijn rug. Ik word erdoor gepijnigd. Het heeft een slechte intentie jegens mij. Het komt naar me toe.” Die percepties stoken het bewustzijn op. Dus je vervangt ze door percepties die rustiger zijn.
Dit zijn enkele van de manieren waarop je die drie verschillende soorten constructies gebruikt om de barrières te overwinnen om het bewustzijn tot rust en concentratie te brengen. Je begint tot rust te komen en een gevoel van stilte te krijgen.
Het probleem is dat wanneer het bewustzijn eenmaal in concentratie raakt, het zichzelf nog steeds kan opwinden. Vervoering komt. Soms is het echt verrukt en erg sterk. Sommige mensen krijgen een sterk gevoel van druk in bijvoorbeeld de borst of in het hoofd. Hoe meer ze zich concentreren, hoe sterker de druk groeit en hoe moeilijker het is om ermee om te gaan. Maar ook hier denk je na over hoe je ademt, welke perceptie je in gedachten hebt. Soms, als je inademt, trekt de ademenergie omhoog in het hoofd of concentreert zich in de borst. Dus je wilt denken aan de adem die naar beneden gaat: uit de benen, uit de armen, uit de voetzolen, uit de handpalmen of uit de basis van de wervelkolom en in de grond. Houd die perceptie in gedachten. En herinner jezelf eraan dat er veel niveaus van ademenergie in het lichaam zijn. Als je je concentreert op een niveau dat energie geeft en onaangenaam wordt, probeer dan – nadat je alle ontsnappingskanalen hebt geopend – af te stemmen op een rustigere energie op dezelfde plek waar de opgewonden energie is.
Het is alsof je een put graaft. Toen ik in Wat Asokaram woonde, hadden ze een constant probleem omdat het klooster aan de rand van de zee lag, en toch moesten ze daar putten graven. Er kwam geen openbaar water van buiten naar binnen. Ze ontdekten dat als je naar het ene niveau zou graven, je zout water zou krijgen, en op een ander niveau je zoet water zou krijgen – en dan een ander niveau, meer zout water. Er waren lagen en lagen. Het probleem was dat de lagen soms verschoven. Een put die zoet water had binnengebracht, zou plotseling zout water binnenbrengen. Dus moesten ze een nieuwe put graven, precies op dezelfde plek, maar op een nieuwe diepte. Je kunt dat beeld in gedachten houden, dat je lichaam vele lagen ademenergie heeft. Concentreer je op de laag die nu geschikt is. Als je een gevoel van verfrissing en energie nodig hebt, concentreer je dan op een niveau dat energie geeft. Als je er een nodig hebt die rustiger is, probeer dan een niveau dat rustiger is.
En vraag jezelf af wat je perceptie van het lichaam is. Als er een perceptie is dat de energie in het lichaam is opgekropt, betekent dit dat je ergens een membraan waarneemt dat het kan vasthouden. Probeer een perceptie in gedachten te houden dat er niets is dat energie vasthoudt. Het is meer een energie veld met wijd open grenzen. De energie kan het lichaam in en uit gaan en hoeft hier niet te worden opgenomen. Er is niets dat het tegen iets anders duwt. Het kan vrij in, vrij uit, door alle poriën van de huid stromen, of door de ruimtes tussen de atomen van het lichaam. Dan kan het gevoel van onderdrukking verdwijnen.
Er zijn mensen die moeite hebben met gevoelens van vervoering omdat ze bijna-verdrinkingservaringen hebben gehad. Ze zeggen dat wanneer je bijna verdrinkt, er een punt is dat er een sterk gevoel van volheid in het lichaam is – en gevoelens van vervoering kunnen heel erg daarop lijken. Dus wanneer je mediteert en je je benauwd voelt door de vervoering, kun je de perceptie in gedachten houden dat je niet omringd bent door water. Je bent omringd door lucht; je bent omringd door ruimte. Je gaat niet stikken; je gaat niet verdrinken.
Ik had een student die na een paar jaar meditatie naar me toe kwam en zei: “Ik moet stoppen met het doen van ademmeditatie. Elke keer als ik me op de adem concentreer, krijg ik dit sterke gevoel van volheid.” En ik zei tegen haar: “Dat is wat veel mensen willen.” Ze zei dat ze het niet leuk vond. Ik vroeg haar: “Heb je bijna-verdrinkingservaringen gehad?” En ze zei: “Ja, twee keer.” Dus vertelde ik haar: “Werk aan een perceptie waarmee je jezelf eraan kunt herinneren dat je niet omringd bent door water.” Dus bedacht ze een beeld van zichzelf als een schiereiland omringd door lucht. Dat hielp haar om haar angst voor dat gevoel te overwinnen en kalmeerde haar.
Dit is een veel voorkomend probleem, want hoewel er een deel van het bewustzijn kan zijn dat zich bedreigd voelt door de volheid, kan er een deel van het bewustzijn zijn dat het echt leuk vindt en het niet wil laten gaan. Maar dan begint het vasthouden het buitensporig te maken.
Dus je moet jezelf eraan herinneren: een diepere concentratie laat het gevoel van volheid verdwijnen. Dat is ook een nuttige waarneming en een nuttig ding om tegen jezelf te zeggen. Focus je op een subtieler niveau, en dat gevoel van volheid zal er een tijdje samen met het subtielere niveau zijn. Maar omdat je je niet zo op het gevoel van volheid concentreert, verdwijnt het uiteindelijk en raakt het bewustzijn in een staat van concentratie en kalmte die dieper is dan het gevoel van volheid.
Denk dan aan de ademenergie die overal in het lichaam met elkaar in verbinding staat. Het is niet nodig om nadrukkelijk in te ademen of uit te ademen. Er is een gevoel van toereikendheid. Het kan gebeuren dat de ademhaling stopt. Wees niet bang dat ze stopt. Als je moet ademen, zul je ademen. Je onderdrukt het niet. Als je het probeert te onderdrukken of te laten stoppen, is er een probleem, maar hier probeer je het niet te laten stoppen. Je laat gewoon alles in het lichaam verbinding maken. Het feit dat alles verbonden en wijd open is, betekent dat aan elke energiebehoefte die je hebt wordt voldaan door simpelweg alles verbonden te hebben, en er geen behoefte is om te ademen. Herinner jezelf eraan dat alles in orde is. Deze perceptie zal je helpen om daar tot rust te komen en je thuis te voelen in plaats van je bedreigd te voelen.
Dus het proces om het bewustzijn in concentratie te brengen is er een van diepere en diepere stilte, diepere en diepere kalmte. Soms gebeurt het gewoon vanzelf. Het bewustzijn is klaar om te rusten en het rust. Maar je wilt er zeker van zijn dat je in rust alert en wakker blijft. Je moet wat onderscheidingsvermogen[1] gebruiken om de toestand van kalmte precies goed te krijgen, jezelf meer energie te geven als je gaat mediteren wanneer je je traag of moe voelt. Of als je je hectisch, overmatig energiek en opgewonden voelt, begin dan meteen met de rust, met behulp van de verschillende soorten constructies – de ademhaling, de manier waarop het bewustzijn tegen zichzelf praat, je percepties, je gevoelens – om dingen te kalmeren. En door hier tot rust te komen, krijg je een aantal belangrijke lessen in onderscheidingsvermogen, in het gebruik van de factor van analyse van fenomenen. Op deze manier komen alle factoren voor het ontwaken samen. Elk levert een belangrijk deel van de mix die het pad precies weet te vinden.
Dus wees niet bang om je onderscheidingsvermogen te gebruiken om het bewustzijn tot bedaren te brengen. Wees niet bang om dingen te analyseren. In feite betekent je vermogen om dingen te analyseren dat je in staat bent om te gaan met de momenten waarop het bewustzijn moeite heeft om tot rust te komen, omdat je hebt geleerd hoe je erachter kunt komen wat de blokkades zijn, wat de obstakels zijn en hoe je ze kunt omzeilen.
Ajahn Fuang merkte op dat er twee soorten mensen waren die bij hem mediteerden: degenen die vonden dat het rustig en kalm maken van het bewustzijn heel gemakkelijk was en degenen die dat niet vonden. Hij noemde ze mensen die niet genoeg dachten en mensen die te veel dachten. Het probleem met de mensen die niet genoeg denken, hoewel ze vinden dat het gemakkelijk is om de geest stil te krijgen, is dat wanneer ze op obstakels stuiten, ze niet weten wat ze moeten doen. Wat vroeger gemakkelijk was, is plotseling moeilijk, en ze weten niet hoe ze obstakels moeten omzeilen. Het probleem met de mensen die te veel denken is dat ze in het begin gemakkelijk ontmoedigd raken. Ze vragen zich af: “Wanneer zal mijn bewustzijn ooit tot rust komen?” Maar als ze zich eraan houden en deze verschillende soorten constructies gebruiken – begrijpen hoe het bewustzijn door hen wordt gevormd, hoe het gevoel van het lichaam door hen wordt gevormd – dan wordt meditatie een echte vaardigheid. Je merkt dat je kunt mediteren in steeds moeilijkere omgevingen en problemen in het lichaam en problemen in het bewustzijn kunt oplossen wanneer ze opkomen, omdat je de sleutel hebt om ze uit te zoeken en het bewustzijn tot rust en kalmte te brengen.
Lees Meer Over de Factoren voor Verlichting
- Factoren voor Verlichting Deel 1: Introductie
- Factoren voor Verlichting Deel 2: Bewuste Aandacht
- Factoren voor Verlichting Deel 3: Analyse van Fenomenen
- Factoren voor Verlichting Deel 4: Energie
- Factoren voor Verlichting Deel 5: Vervoering
- Factoren voor Verlichting Deel 6: Kalmte
- Factoren voor Verlichting Deel 7: Concentratie
- Factoren voor Verlichting Deel 8: Gelijkmoedigheid
- Factoren voor Verlichting Deel 9: Vaardigheden voor Verlichting
- Factoren voor Verlichting Deel 10: Naar Bevrijding
Voetnoten
[1] Ṭhānissaro Bhikkhu gebruikt ‘onderscheidingsvermogen’ (Eng. discernment) als vertaling van de 2e verlichtingsfactor ‘Analyse van fenomenen’ (Pali-term: dhamma vicaya). Het is een verbijzondering/uiting van paññā, wat als wijsheid wordt vertaald. De echte betekenis gaat veel verder dan we doorgaans verstaan onder onderscheidingsvermogen. Het is deze factor waarmee je, op het niveau van de ultieme werkelijkheid, het niveau van de dhamma’s, de kleinst mogelijk waarneembare entiteiten zowel op fysiek als mentaal niveau, onderzoek doet naar hoe de werkelijkheid in elkaar steekt. Hier verwijst de Pali-term dhamma vicaya dan ook naar. Hiervoor is tevens een bijzonder hoge concentratie noodzakelijk.
Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, Calm staat op dhammatalks.org.
Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.
Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg
Boeddha, Dhp 276