Factoren voor Verlichting Deel 2: Bewuste Aandacht

Wanneer de Boeddha de verlichtingsfactoren opsomt, zegt hij dat er enkele zijn die geschikt zijn als het bewustzijn traag is. Die factoren zijn analyse van fenomenen, vervoering en energie: de kwaliteiten die het bewustzijn van kracht voorzien. Dan zijn er geschikte kwaliteiten wanneer het bewustzijn al te opgewonden is: kalmte, gelijkmoedigheid en concentratie. Die kalmeren het bewustzijn. Je hebt beide groepen kwaliteiten nodig in de praktijk. Het is gewoon een kwestie van balans vinden en een gevoel van tijd en plaats hebben.

Er is echter één kwaliteit die altijd en overal geschikt is. Dat is bewuste aandacht (mindfulness). Dus het is vooral belangrijk dat we tijdens de beoefening begrijpen wat bewuste aandacht is.

Soms hoor je dat bewuste aandacht gewoon een open, accepterend, bewustzijn van dingen is – gewoon opmerken wat er gebeurt en toestaan ​​dat het gebeurt, zonder in te grijpen. Maar dat is eigenlijk gelijkmoedigheid.

De Boeddha zelf definieert bewuste aandacht als het vermogen om lang te onthouden wat er gedaan en gezegd is. Het is het vermogen om dingen in gedachten te houden.

En wat houd je dan in gedachten? Om te beginnen, houd je de noodzaak om de heilzame factoren van het pad te ontwikkelen en de onheilzame factoren op te geven in gedachten. Dit geldt voor alle factoren. Als je eenmaal weet wat juiste zienswijze inhoudt, wat onjuiste zienswijze inhoudt, juiste intentie, onjuiste intentie, helemaal tot juiste concentratie en onjuiste concentratie, houd je rekening met je intentie om de juiste kant te ontwikkelen en de onjuiste los te laten.

De Boeddha vergelijkt bewuste aandacht met een poortwachter in een grensvesting. In een grensvesting moet je heel voorzichtig zijn, want er zijn spionnen en andere mensen uit verafgelegen landen. Ze willen binnensluipen en je vesting schade toebrengen. Dus moet je heel voorzichtig zijn wie wel binnenkomt en wie niet. En bewuste aandacht, zegt de Boeddha, is als een wijze poortwachter die herkent wie hij binnen zou moeten laten en wie niet, en hij laat alleen degenen binnen die binnen gelaten zouden moeten worden. Dus je moet dit onderscheid in gedachten houden: welke kwaliteiten in het bewustzijn zijn heilzaam en welke niet? Welke moeten worden ontwikkeld en welke moet worden losgelaten?

Er is nog een passage waar de Boeddha zegt dat bewuste aandacht als een ’prikstok’ is. De meesten van ons hebben weinig meer met veehouderij en landbouw, en dus weten we niet goed wat een prikstok is. Het is een lange stok met een scherpe punt. Je gebruikt hem om je dieren te porren wanneer ze de verkeerde kant opgaan, of wanneer ze stilstaan ​​terwijl ze zouden moeten lopen. Hier wijst het dus op het vermogen om te onthouden wat heilzaam is en wat niet, en om jezelf een duwtje of een por in de juiste richting te geven: dat is wat bewuste aandacht voor jou doet.

En soms is het meer dan alleen een klein duwtje. Er is nog een passage waar de Boeddha zegt dat wanneer je ziet dat er iets onzinnigs in je bewustzijn is ontstaan, je reageert alsof je haar in brand staat. Je doet er alles aan om het zo snel mogelijk te blussen. Je bent meedogenloos en aandachtig in het focussen op het blussen van het vuur, en niets anders.

Al deze passages laten dus zien dat bewuste aandacht niet alleen een brede, open, accepterende gemoedstoestand is. Het dient een bepaald doel, en het kan precies worden gericht: in gedachten houden van wat je weet over wat heilzaam is en wat niet, en jezelf eraan herinneren dat je echt wilt focussen op het nastreven van het heilzame pad en koste wat kost het onheilzame vermijden.

Dit is de reden waarom aandacht en onderscheidingsvermogen[1] meestal samengaan. In het Thais hebben ze zelfs een term, sati-pañña, bewuste aandacht-onderscheidingsvermogen, wat hun woord voor intelligentie is. Het is de intelligentie van een echt praktisch persoon, iemand die het onderscheid kent tussen wat heilzaam is en wat niet, en wijs genoeg is om te weten dat je dat in gedachten moet houden zodat je er altijd op kunt acteren.

In de Boeddha’s weergave van hoe alle verschillende factoren van het pad samenwerken, werken juiste bewuste aandacht, juiste zienswijze – wat de wijsheidsfactor is – en juiste inspanning allemaal samen. Je hebt de juiste zienswijze van wat goed en wat fout is, wat heilzaam is en wat niet. Je houdt dat in gedachten, je houdt rekening met je verlangen om het juiste te doen en je motiveert jezelf om naar dat verlangen te handelen. Dat is juiste bewuste aandacht. Zoals de Pali-zin die de juiste inspanning beschrijft, genereer je het verlangen om te voorkomen dat onheilzame kwaliteiten die er nog niet zijn kunnen ontstaan, ​​en deze op te geven als ze zijn ontstaan. Tegelijkertijd genereer je de wens om heilzame kwaliteiten op te wekken en dan, zodra ze er zijn, ze aan te wakkeren en te ontwikkelen.

Dus je zit hier niet alleen te kijken naar dingen die komen en gaan, opkomen en verdwijnen terwijl je zegt: “Wel, dat is dat.” Je realiseert je dat je bewustzijn de factor is die je leven vormt en dat zijn beslissingen een enorme impact zullen hebben. Houd dat in gedachten. En wanneer het bewustzijn begint af te dwalen, gebruik je bewuste aandacht om het weer terug te brengen. Soms hoef je het alleen maar te herinneren en komt het terug. Andere keren biedt het een beetje weerstand. Dat is wanneer je het een scherpe por geeft.

Hier kun je ook andere meditatietechnieken gebruiken. Maar bewuste aandacht helpt ook daar. Het moet rekening houden met alle verschillende technieken waarover je hebt gehoord en die je in praktijk hebt gebracht en waarvan je hebt ontdekt dat ze werken. Je moet dat allemaal in gedachten houden.

Omdat we de neiging hebben om te vergeten. Soms is het vergeten gewoon een simpel verliezen van wat we probeerden te onthouden, en andere keren is het opzettelijke vergeetachtigheid, wanneer een deel van het bewustzijn heeft besloten dat het helemaal niet geïnteresseerd is in het pad. Het wil ontladen en terloops een beetje plezier meepikken: fantaseren over deze mooie persoon, dat heerlijke geluid, die lekkere smaken, waar je ook over fantaseert. Wanneer je in die gemoedstoestand bent, vergeet je bewust het feit dat je hier zit te mediteren of dat je een pad van ontwikkeling probeert te volgen. Dat is wanneer bewuste aandacht vooral scherp moet zijn om je eraan te herinneren.

Probeer dus heel duidelijk te zijn over wat bewuste aandacht doet. We zijn hier niet alleen om dingen te zien opkomen en verdwijnen in een poging om gelijkmoedig te zijn. Er zijn momenten waarop gelijkmoedigheid nodig zal zijn, maar niet het soort gelijkmoedigheid dat dingen hun gang laat gaan, ongeacht of ze goed of slecht zijn. Er zijn momenten waarop gelijkmoedigheid heilzaam is, en momenten waarop dat niet het geval is. Je wilt de leringen van de Boeddha in gedachten houden, je wilt het voorbeeld van de Boeddha in gedachten houden, je wilt alle andere leringen die je hebt gehoord die heilzaam zijn in gedachten houden, samen met je eigen ontdekkingen over je eigen bewustzijn over wat heilzaam is en wat niet, en wat werkt en wat niet werkt.

Dit is de reden waarom bewuste aandacht altijd en overal nuttig is, ongeacht of het bewustzijn traag of te opgewonden is. Je mag jezelf deze dingen niet laten vergeten. Anders is het alsof je een waterbuffel hebt maar geen prikstok, en dus helemaal geen controle over de buffel. Als je probeert om het veld te ploegen, zal de buffel gewoon gaan en staan waar hij wil. Het veld wordt nooit omgeploegd en jij krijgt nooit je werk af.

Dus onthoud die kleine stem binnenin die zich herinnert: die herinnert om oplettend te zijn, die herinnert om bovenop dingen te zitten, en herinnert aan het belang van je handelingen. Je handelingen vormen echt je leven; ze vormen echt je meditatie. De beslissingen die je van moment tot moment neemt, zijn belangrijk. Houd dat punt in gedachten en je zult merken dat het je echt helpt om op koers te blijven en je aan het werk houdt. En als het werk vermoeiend lijkt, onthoud dan dat het niet alleen werk is. Je kunt elementen van kalmte, concentratie en vervoering hebben, alle goede delen van het pad, als de wortel om je te voeden. Maar de bewuste aandacht is de stok. Je hebt zowel de wortel als de stok nodig om je veld te ploegen zodat het het voedsel levert dat je nodig hebt voor je ware welzijn.

Lees Meer Over de Factoren voor Verlichting

• Factoren voor Verlichting Deel 1: Introductie
• Factoren voor Verlichting Deel 2: Bewuste Aandacht
• Factoren voor Verlichting Deel 3: Analyse van Fenomenen
• Factoren voor Verlichting Deel 4: Energie
• Factoren voor Verlichting Deel 5: Vervoering
• Factoren voor Verlichting Deel 6: Kalmte
• Factoren voor Verlichting Deel 7: Concentratie
• Factoren voor Verlichting Deel 8: Gelijkmoedigheid
• Factoren voor Verlichting Deel 9: Vaardigheden voor Verlichting
• Factoren voor Verlichting Deel 10: Naar Bevrijding

Voetnoten

[1] Ṭhānissaro Bhikkhu gebruikt ‘onderscheidingsvermogen’ (Eng. discernment) als vertaling van de 2^e  verlichtingsfactor ‘Analyse van fenomenen’ (Pali-term: dhamma vicaya). Het is een verbijzondering/uiting van paññā, wat als wijsheid wordt vertaald. De echte betekenis gaat veel verder dan we doorgaans verstaan onder onderscheidingsvermogen. Het is deze factor waarmee je, op het niveau van de ultieme werkelijkheid, het niveau van de dhamma’s, de kleinst mogelijk waarneembare entiteiten zowel op fysiek als mentaal niveau, onderzoek doet naar hoe de werkelijkheid in elkaar steekt. Hier verwijst de Pali-term dhamma vicaya dan ook naar. Hiervoor is tevens een bijzonder hoge concentratie noodzakelijk.

Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, Mindfulness staat op dhammatalks.org.

Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.