Dukkha: De Onbevredigendheid van het Bestaan

Een van de kernbegrippen in het boeddhisme is dukkha, vaak vertaald met lijden. In het dagelijks leven is dukkha ook het meest makkelijk waar te nemen als lijden en daarom spreekt die vertaling meer tot de verbeelding.

Dukkha heeft echter een veel bredere betekenis die met ‘lijden’ verloren dreigt te gaan.

Eigenlijk zou dukkha het mooist vertaald kunnen worden met ‘het aanlopen van het wiel in de wagen-as’. Als een wiel aanloopt dan is er continu sprake van frictie, van wrijving.

Het gaat net niet zoals gewenst, of het wiel nou stilstaat of rolt. Zelfs als het wiel tijdelijk door een toevallige beweging op de weg vrij komt van frictie zal het aanlopen een omwenteling van het wiel later gewoon weer verdergaan.

Dukkha kent drie verschillende variaties die allen onderling met elkaar te maken hebben.

Lijden dat Direct Wordt Ervaren.

Als eerste dhukkha-dukkhata wat zoveel betekent als leed dat direct wordt ervaren.

Dit kan zowel mentaal als fysiek zijn. Met fysieke pijn wordt bijvoorbeeld iets simpels als het stoten van je teen bedoeld of misschien op een dieper laagje het continue discomfort van je lichaam waardoor je steeds moet verzitten. Mentale pijn is bijvoorbeeld verdriet of wanhoop, misschien ontstaan door het verlies van een geliefde.

Lijden als Gevolg van Verandering

De tweede variatie is viparimana-dukkha ofwel lijden als gevolg van verandering.

Dit is wat ingewikkelder dan de eerste variatie. Het is niet, zoals vaak wordt gedacht, het lijden dat ontstaat nadat iets is veranderd. Dat valt zoals gezegd onder de eerste variatie, bijvoorbeeld lijden door verlies.

Deze vorm van lijden is het leed dat onherroepelijk in een plezierige ervaring zelf zit, ten tijde van die plezierige ervaring. De reden is dat, omdat alles dat ontstaat ook weer vergaat, elke vorm van geluk of plezier uiteindelijk weer zal vergaan.

Het is dit potentiële lijden voortkomend uit de geconditioneerdheid van het bestaan dat wordt bedoeld met deze vorm van lijden.

Lijden Inherent in Alle Geconditioneerde Staten

De laatste variatie is saṅkhāra-dukkha.

Dit verwijst naar het lijden dat inherent is aan alle geconditioneerde staten. Saṅkhāra is een moeilijk te vertalen term. Het verwijst naar formaties in de zin dat alles voortkomt uit condities.

Deze vorm van dukkha is de inherente continue onderliggende onbevredigendheid van het bestaan op het aller diepste niveau.

Zolang als er condities zijn gaat het bestaan verder en blijft het ronddwalen in samsāra.

Alleen Nibbāna is vrij is van condities en alleen diegene die Nibbāna uit eigen ervaring heeft gezien doorziet saṅkhāra dukkha volledig. Voor ons gewone stervelingen blijft dit tot dat punt een concept.

Het Einde van het Lijden

De verschillende variaties van dukkha zijn dus eigenlijk niets anders dan steeds subtielere niveaus waarop dukkha waargenomen kan worden.

Eerst het direct waarneembare, dan de realisatie dat dit ook geldt voor plezierige momenten, dan dat dit volledig in het bestaan verweven zit.

Je kunt je afvragen waarom het goed is om je steeds meer bewust te zijn van dukkha. Wordt het lijden dan niet alleen maar erger? Kun je het niet beter gewoon negeren, doen alsof er niets aan de hand is?

Struisvogelpolitiek is natuurlijk altijd een optie, maar dat verandert niets aan deze werkelijkheid.

Wie de realiteit van dukkha steeds verder tot zich door laat dringen kan hier een enorme energie en motivatie uit putten om de inspanning te leveren die nodig is om er een einde aan te maken, want dat is mogelijk!

Gewoon geduldig inspanning blijven leveren. Dan zal je vroeger of later uit de eindeloze cirkel van samsāra kunnen stappen en de onbeschrijfelijke vrede van Nibbāna bereiken.

Dat is de belofte van het boeddhistische pad.

Deze tekst werd eerder gepubliceerd in De Vier Edele Waarheden: Essentie van de Dhamma.

Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.