Dhamma Zonder Wedergeboorte?

In overeenstemming met de hedendaagse nadruk op de noodzaak dat religieuze leringen persoonlijk relevant en direct verifieerbaar moeten zijn, is in bepaalde Dhamma-kringen de aloude boeddhistische doctrine van de wedergeboorte aan een grondig onderzoek onderworpen. Hoewel slechts enkele hedendaagse boeddhistische denkers nog zo ver gaan om voor te stellen deze leer als “onwetenschappelijk” te schrappen, wint een andere mening terrein, namelijk dat, of wedergeboorte nu wel of niet een feit is, de leer van de wedergeboorte geen wezenlijke invloed heeft op de beoefening van de Dhamma en dus geen aanspraak maakt op een verzekerde plaats in de boeddhistische leer. De Dhamma, zo wordt gezegd, houdt zich uitsluitend bezig met het hier en nu, met het helpen oplossen van onze persoonlijke problemen door een groter zelfbewustzijn en innerlijke eerlijkheid. De rest van het boeddhisme kunnen we nu loslaten als de religieuze attributen van een oude cultuur die volkomen ongeschikt is voor de Dhamma van ons technologische tijdperk.

Als we onze eigen voorkeuren even opschorten en in plaats daarvan rechtstreeks naar onze bronnen gaan, stuiten we op het onbetwistbare feit dat de Boeddha zelf wedergeboorte onderwees en het onderwees als een basisprincipe van zijn leer. In hun totaliteit bezien laten de uiteenzettingen van de Boeddha ons zien dat de leer van de wedergeboorte niet slechts een loutere concessie is aan de in zijn tijd heersende zienswijze of een Aziatisch cultureel bedenksel, maar enorme implicaties heeft voor het gehele verloop van de Dhamma-beoefening, en zowel het doel waarmee de beoefening wordt aangevangen als de motivatie waarmee deze wordt volbracht, beïnvloedt.

Het doel van het boeddhistische pad is bevrijding van lijden, en de Boeddha maakt het overduidelijk dat het lijden waarvan bevrijding nodig is het lijden is van gebondenheid aan saṃsāra, de ronde van herhaalde geboorte en dood. Zeker, de Dhamma heeft een aspect dat direct zichtbaar en persoonlijk verifieerbaar is. Door directe inspectie van onze eigen ervaring kunnen we zien dat verdriet, spanning, angst en smart altijd voortkomen uit onze begeerte, afkeer en onwetendheid, en dus kunnen worden geëlimineerd door het verwijderen van die bezoedelingen. Het belang van deze direct zichtbare kant van de Dhamma-praktijk kan niet worden onderschat, want het dient om ons vertrouwen in de bevrijdende werking van het boeddhistische pad te bevestigen. Maar door de doctrine van wedergeboorte te bagatelliseren en het hele belang van de Dhamma uit te leggen als het verlichten van geestelijk lijden door middel van verbeterd zelfbewustzijn, ontneemt men de Dhamma de bredere perspectieven waaraan zij haar volle breedte en diepgang ontleent. Door dit te doen loopt men ernstig het risico de Dhamma uiteindelijk te reduceren tot weinig meer dan een verfijnd oud systeem van humanistische psychotherapie.

De Boeddha zelf heeft duidelijk aangegeven dat het kernprobleem van het menselijk bestaan niet simpelweg het feit is dat we kwetsbaar zijn voor verdriet, rouw en angst, maar dat we onszelf door ons egoïstisch vastklampen aan een voortdurend zichzelf vernieuwend patroon van geboorte, veroudering, ziekte en dood, waarbinnen we de meer specifieke vormen van geestelijke aandoening ondergaan. Hij heeft ook aangetoond dat het voornaamste gevaar van de bezoedelingen hun oorzakelijke rol is in het in stand houden van de ronde van wedergeboorten. Zolang ze onverlaten blijven in de diepe lagen van het bewustzijn, slepen ze ons mee in de ronde van wedergeboorten waarin we een vloed van tranen vergieten “groter dan de wateren van de oceaan”. Als we deze punten zorgvuldig overwegen, dan zien we dat de beoefening van de Dhamma er niet op gericht is ons een comfortabele verzoening te verschaffen met onze huidige persoonlijkheden en onze situatie in de wereld, maar om een verreikende innerlijke transformatie op gang te brengen die zal uitmonden in onze bevrijding van de cyclus van het wereldse bestaan in zijn geheel.

Toegegeven, voor de meesten van ons was de voornaamste motivatie om het pad van de Dhamma op te gaan eerder een knagend gevoel van ontevredenheid over het routinematige verloop van ons onverlichte leven dan een scherp besef van de gevaren in de ronde van wedergeboorten. Als we echter de Dhamma tot het einde toe willen volgen en het volledige potentieel ervan willen benutten om vrede en hogere wijsheid te verschaffen, is het noodzakelijk dat de motivatie van onze beoefening verder rijpt dan datgene wat ons er oorspronkelijk toe bracht het pad te betreden. Onze onderliggende motivatie moet groeien naar die essentiële waarheden die ons door de Boeddha bekend zijn gemaakt en, die waarheden omvattend, moet ze gebruiken om haar eigen vermogen te voeden om ons naar de verwezenlijking van het doel te leiden.

Onze motivatie verwerft de vereiste rijpheid door het cultiveren van juiste zienswijze, de eerste factor van het Edele Achtvoudige Pad, dat, zoals uitgelegd door de Boeddha, een begrip omvat van de principes van karma en wedergeboorte als fundamenteel voor de structuur van ons bestaan. Hoewel contemplatie van het moment de sleutel is tot de ontwikkeling van inzicht-meditatie, zou het een foutief uiterste zijn te stellen dat de beoefening van de Dhamma uitsluitend bestaat uit het handhaven van opmerkzaamheid voor het heden. Het boeddhistische pad benadrukt de rol van wijsheid als het instrument van bevrijding, en wijsheid moet niet alleen het doordringen van het moment in zijn verticale diepten omvatten, maar ook een begrip van de voorbije en toekomstige horizonten waarbinnen ons huidige bestaan zich ontvouwt. Volledig kennisnemen van het principe van wedergeboorte zal ons dat panoramische perspectief geven van waaruit we ons leven in zijn bredere context en totale netwerk van relaties kunnen overzien. Dit zal ons aansporen in ons eigen streven naar het pad en de diepgaande betekenis onthullen van het doel waar onze beoefening op gericht is, het einde van de cyclus van wedergeboorten als de uiteindelijke bevrijding van het lijden.

Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, Dhamma Without Rebirth? staat op accesstoinsight.org.

Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.