Op 1 februari 2020 organiseerde de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam in samenspraak met de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) een studiedag over macht en misbruik in het boeddhisme.
Wij doen in drie delen verslag van deze dag:
- In dit tweede deel staan wij stil bij onze ervaringen tijdens de studiedag zelf.
- In deel 1 deden wij verslag van onze voorbereiding op de studiedag, waarin wij kijken naar enkele gevallen van misbruik in Nederland, wat ons daarbij is opgevallen en onze reactie daarop.
- In deel 3 staan wij stil bij hoe nu verder te gaan.
In deze tekst refereren wij op gegeven moment naar achtergrondinformatie over de organisatie van deze dag. Wij verwijzen hiervoor naar de tekst A False Narrative van Rob Hogendoorn, die nauw bij de voorbereiding van de dag betrokken was. Het BUN-bestuur heeft de kans gehad om in het kader van wederhoor op zijn tekst te reageren, maar kon geen feitelijke onjuistheden ontdekken.
Daarnaast hebben wij persoonlijk contact gehad met Rob Hogendoorn en Oane Bijlsma over de gang van zaken.
We beginnen met een samenvatting van enkele presentaties die werden gegeven en zullen daarna verder gaan met bespreken van enkele bijzondere voorvallen op de dag zelf.
Inhoud
Seksueel Misbruik
De dag opende met presentaties van Liesbeth Stam en Daniëlle Hofte, experts op het gebied van seksuologie en misbruik. Zij deelden ervaringen over het herkennen en erkennen van slachtoffers.
Een belangrijk punt is om niet voor het slachtoffer in te vullen of er wel of geen sprake was van misbruik, dit is enkel te bepalen vanuit het perspectief van degene die het is overkomen.
Benadrukt werd dat seksueel misbruik geen misverstand is tussen twee mensen, geen communicatieprobleem.
De opgewonden toestand van de dader vernauwt het bewustzijn niet zodanig, dat deze daardoor verminderd verantwoordelijk zou zijn voor diens gedrag.
Het misbruik ligt nooit aan het slachtoffer, niet door kleding, niet door aandacht, niet door wat dan ook. De dader pleegt het misbruik en dus is het echt een bewust misdrijf.
Misbruik gaat om macht, agressie en seksualiteit. Er zijn grofweg drie vormen van seksueel misbruik, namelijk misbruik vanuit agressie, machtsmisbruik en sadistisch misbruik. Met name die laatste twee zien wij terug bij de genoemde boeddhistische leraren.
Er werd verder stilgestaan bij het effect van misbruik op het slachtoffer, denk aan gevoelens van angst, schuld en een aangetast gevoel van veiligheid.
De laatste boodschap was om enerzijds mild naar jezelf en de ander te zijn, maar tegelijkertijd hard en duidelijk tegen het schadelijke gedrag.
Met name dat laatste vinden wij van belang, het kan niet zo zijn dat schadelijk gedrag wordt toegedekt.
De gedachte zou kunnen opkomen: “ik zoek naar innerlijke harmonie en compassie en dus laat ik het erbij zitten,” of “hij heeft ook zoveel goeds gedaan.” Het gaat er om dat dit gedrag te allen tijde aan de kaak gesteld moet worden en er nooit ruimte mag ontstaan om dit gedrag toe te dekken of goed te praten.
Om af te sluiten nog één heldere conclusie uit deze presentaties: Seksueel contact onder een scheve machtsverhouding, en daar valt seksueel contact tussen leraar en leerling zonder twijfel onder, is strafbaar.
Seksueel contact tussen leraar en leerling is dus onherroepelijk een misdrijf. Punt.
Tantrische Ethiek
Timo Pieters, stagiair aan de VU en mede-organisator van de dag, verzorgde een presentatie over de ethische gedragsregels vanuit het Tantrische (Tibetaans) boeddhisme.
Beginnend bij de vijf morele leefregels die wij ook vanuit het Theravāda-boeddhisme kennen vervolgde hij zijn verhaal met toevoegingen hieraan vanuit het Mahāyāna en een uiteenzetting van de Bodhisattva en Tantrische geloften.
Twee opvallende punten kwamen hieruit naar voren. Ten eerste dat een leraar die misbruik pleegt volgens de geschriften niet meer in staat kan zijn om anderen de Bodhisattva en Tantrische geloften te onderwijzen en dus niet meer als leraar kan blijven fungeren.
Met andere woorden, uit de literatuur blijkt dat de leraar die de morele leefregels breekt op dat moment ook de band tussen leraar en leerling breekt.
Dit is belangrijk omdat misbruikplegers vanuit het Tantrische boeddhisme zich vaak op samaya, juist die band tussen leraar en leerling blijven beroepen, waarbij het verbreken van samaya, bijvoorbeeld door je af te keren van de leraar, voor wedergeboorte in de diepste hel zou zorgen.
Als een leraar echter zelf de leefregels breekt, dan vervalt de band en zo ook de verplichting van de leerling naar de leraar. Dan vervalt samaya.
Het tweede punt is dat uit de literatuur pijnlijk duidelijk wordt hoe met name de Tantrische geloftes bewust (of onbewust) kunnen worden gemisinterpreteerd om seksueel contact, en in het verlengde daarvan seksueel misbruik, goed te praten.
Met name het gebrek aan werkelijke diepgaande kennis ten aanzien van de geloftes, zowel bij leerling als leraar, kan bijdragen aan het accepteren van het seksuele contact en het zwijgen onder angst van samaya.
De Mond Gesnoerd
Om dit onderdeel te kunnen begrijpen is het nodig om wat achtergrondinformatie te weten over de organisatie van deze dag.
Hoewel het grootste deel van het materiaal van de onderzoeksjournalist Rob Hogendoorn afkomstig was, en hij in de openingstoespraak van Michael Ritman (voorzitter van de BUN) werd bedankt met de woorden: “Hij was de eerste die luisterde naar slachtoffers van seksueel misbruik in boeddhistische gemeenschappen, op het moment dat er binnen die gemeenschappen nog door niemand geluisterd werd. Hij heeft zijn documentatie aan de VU ter beschikking gesteld voor deze studiedag, en ik heb altijd gevonden dat hij zijn documentatie uitstekend op orde heeft”, was hij zelf niet aanwezig.
Hij was niet aanwezig omdat het BUN-bestuur dit niet wilde.
Nadat Henk Blezer, docent en dagvoorzitter, op de BUN-dag zelf de vraag stelde hoe wij kritische stemmen van buitenaf serieus kunnen blijven nemen, wezen wij op de afwezigheid van Rob Hogendoorn en het zeer negatieve beeld dat het huidige BUN-bestuur over hem communiceert, zowel in persoonlijk contact dat wij met het bestuur hebben gehad als openlijk tijdens de ALV’s waarin hij als ‘obscure blogger’ werd weggezet (zie ook Target Practice: A Buddhist Union’s Framing Tactics). Gemakshalve wordt hierbij het feit dat Rob Hogendoorn naast onderzoeksjournalist zelf ook boeddhist is vergeten.
In plaats van hier openlijk over in discussie te gaan koos Reinier Tilanus van het BUN-bestuur ervoor ons tijdens een pauzemoment te proberen de mond te snoeren. De manier waarop dit gebeurde was voor ons, maar ook voor de omstanders verbijsterend. Verbijsterend omdat Reinier Tilanus zo woedend was omdat wij iets hadden durven zeggen over hoe het bestuur tegen Rob Hogendoorn en zijn werk aankijkt.
De boodschap was helder, kritische uitingen tegen het handelen van het BUN-bestuur zijn blijkbaar niet welkom.
Wij interpreteren dit gedrag als misbruik maken van je positie en op geen enkele manier passend bij de rol van bestuurder van de BUN.
Tijdens de plenaire sessie kwamen wij hier nogmaals op terug, met hernieuwde voorbeelden van de manier waarop het huidige BUN-bestuur in negatieve zin met kritische externe stemmen omgaat.
Reinier Tilanus koos ervoor om niet plenair in gesprek te gaan maar na afloop wederom persoonlijk verhaal te komen halen, waarop hij door een lid van een andere organisatie heel stevig terecht werd gewezen door aan te geven dat dit gedrag precies het soort gedrag is waar we vandaag voor bij elkaar gekomen zijn, namelijk machtsmisbruik. Vervolgens gaf ze aan dat Reinier Tilanus maar eens op macht moest gaan reflecteren.
Machtsmisbruik door het BUN-bestuur. Dat is het laatste wat we als boeddhistische gemeenschap in Nederland kunnen gebruiken.
De Afwezigheid van Slachtoffers
Ook hier is achtergrondinformatie op zijn plaats. Al vroeg tijdens de organisatie sprak het BUN-bestuur zich uit tegen de aanwezigheid van slachtoffers op de dag, ook al vonden de organisatoren van de VU dit, in samenspraak met Rob Hogendoorn als expert op dit gebied, juist een goed idee.
Toen de organisatoren van de VU, Henk Blezer en Timo Pieters, enkele dagen voorafgaand aan de dag toch een slachtoffer in de vorm van Oane Bijlsma bereid hadden gevonden om kort haar verhaal te doen nam Michael Ritman direct contact op om in een heftige woede-uitbarsting tierend tegen docent en student van de VU tekeer te gaan teneinde af te dwingen dat ze Oane Bijlsma geen podium zouden geven.
Docent en student van de VU zouden later respectievelijk hierover zeggen dat ze “zelden” en “nooit” een volwassen man zo tekeer hebben zien gaan.
Michael Ritman dreigde er zelfs mee de stekker uit de dag te trekken, ook al waren docent en student (voor wie dit ook nog eens een stage was) al maanden met de dag bezig geweest, en ook al had de faculteit van de VU (CLUE+) het symposium gefinancierd.
Michael Ritman beweerde in dat gesprek ook dat Oane Bijlsma helemaal geen slachtoffer zou zijn. We verwijzen als reactie hierop direct naar de opmerking van Daniëlle Hofte, waarin ze stelt dat het belangrijk is om dit niet voor het slachtoffer in te vullen of er wel of geen sprake was van misbruik, dit is enkel te bepalen vanuit het perspectief van degene die het is overkomen.
Het lijkt ons op zijn plaats dit aparte gedrag van de BUN-voorzitter nader te onderzoeken. Oane Bijlsma is een voormalig Rigpa-lid en zou haar ervaringen hebben gedeeld die ze met Sogyal heeft opgedaan in het hoofdkwartier van de Rigpa-organisatie in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.
Michael Ritman wist met zijn gedrag de beslissing te forceren om de VU-organisatoren akkoord te laten gaan met het niet toelaten van Oane Bijlsma tijdens de BUN-dag. De boodschap naar Oane Bijlsma toe was dat haar veiligheid op de dag niet kon worden gegarandeerd. Probeer je eens voor te stellen wat dat met Oane Bijlsma moet hebben gedaan. Eerst de moed bij elkaar geraapt te hebben om je verhaal te doen en dan op het laatste moment toch weer afgewezen worden.
Ook de boodschap naar Oane Bijlsma is wonderlijk. Niet veilig kunnen zijn in een groep praktiserende boeddhisten.
Daarnaast heeft statistisch 1 op de 5 vrouwen in Nederland gedurende hun leven te maken heeft met seksueel geweld en zaten er dus hoe dan ook mensen in de zaal die hierdoor moeten zijn getroffen.
Toen wij tijdens de plenaire sessie de vraag stelden waarom de stem van slachtoffers niet te horen was begon Michael Ritman met een lang antwoord over hoe men er van tevoren rustig en goed over had nagedacht maar het niet passend bij deze dag leek om een slachtoffer te laten spreken.
Nadat wij er herhaaldelijk op aandrongen ook de mening van de organisatoren van de VU te willen horen bevestigden deze direct dat de afwezigheid van slachtoffers tegen hun wens en inschatting was. Letterlijk zei Timo Pieters: “We zijn gedwarsboomd.”
Daniëlle Hofte wees de zaal (maar eigenlijk Michael Ritman) erop dat als je een slachtoffer niet wil horen het goed is om te rade te gaan bij je eigen pijn en angst.
Een van de gedachten die bij ons boven kwam na al deze gebeurtenissen is de volgende. Als je als BUN-bestuur en de VU er samen niet uitkomt om te beslissen om wel of geen slachtoffer uit te nodigen, dan lijkt het voor de hand te liggen om advies te vragen aan experts, bijvoorbeeld de experts die waren uitgenodigd om te komen spreken. Dat dit niet is gebeurd is bijzonder te noemen.
Je geeft op die manier als verantwoordelijke organisatoren een merkwaardig signaal af. Je nodigt deskundigen wel uit om een mening te geven en allerlei vragen te beantwoorden tijdens een plenaire sessie, maar op zo’n essentieel punt sta je niet toe dat ze meedenken.
[Toevoeging 25-02: Inmiddels blijkt dat er vanuit de VU wel overleg is geweest met externe experts (ook experts die niet op de studiedag aanwezig waren) naar aanleiding van het verzet van het BUN-bestuur om Rob Hoogendoorn en Oane Bijlsma toe te laten op de studiedag.]
Terugblikkend
Inmiddels ligt de dag alweer even achter ons en konden de gebeurtenissen wat bezinken.
Er liggen inmiddels ook twee klachten tegen de voorzitter van de BUN bij de decaan van de VU, een van Oane Bijlsma en een van Rob Hogendoorn. Daarnaast heeft Henk Blazer het gedrag van Michael Ritman bij de decaan gemeld (het is ons niet duidelijk of dit ook in de vorm van een officiële klacht is gebeurt).
Voor ons maakte deze dag duidelijk dat misbruik, in welke vorm dan ook, in bijna alle stromingen binnen het boeddhisme terug te vinden is.
Het werd pijnlijk duidelijk dat het huidige BUN-bestuur zelf ook aangesproken kan en moet worden op machtsmisbruik, en dat de combinatie van voorzitten van de BUN en tevens lid zijn van Rigpa in ieder geval de schijn van belangenverstrengeling wekt.
De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat het huidige BUN-bestuur op het onderwerp misbruik niet open en transparant heeft gewerkt en gecommuniceerd.
Wel zijn we positief over het feit dat de BUN deze dag heeft georganiseerd en waarderen het werk dat hiervoor verzet is, met name ook richting de VU in de persoon van Timo Pieters.
Er is hiermee een eerste stapje gezet om de weg te vinden om slachtoffers de aandacht te geven die ze verdienen, maar de uitvoering in het licht van de slachtoffers krijgt een onvoldoende.
Mocht je naar aanleiding van deze tekst vragen of opmerking hebben, neem dan contact met ons op. Voor een volledig beeld raden wij het aan om alle teksten over deze dag te lezen. In deel 1 stonden wij stil bij de voorbereiding, wat ons daarbij is opgevallen en onze reactie daarop, in deel 3 staan wij stil bij hoe nu verder te gaan.
Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.
Je moet zelf de inspanning leveren, de Boeddhas wijzen slechts de weg
Boeddha, Dhp 276