De Helende Kracht van de Voorschriften

De Boeddha was als een dokter die de spirituele kwalen van de mensheid behandelde. Het pad van beoefening dat hij onderwees was als een therapie voor lijdende harten en geesten. Deze manier om de Boeddha en zijn leer te begrijpen gaat terug tot de vroegste teksten en is toch ook heel actueel. Boeddhistische meditatie wordt vaak aangeprezen als een vorm van genezing en heel wat psychotherapeuten raden hun patiënten nu aan om meditatie te proberen als onderdeel van hun behandeling.

Na een aantal jaren meditatie als therapie te hebben onderwezen en beoefend, hebben velen van ons echter ontdekt dat meditatie alleen niet genoeg is. Mijn eigen ervaring is dat westerse mediteerders meer last hebben van een zekere grimmigheid en gebrek aan eigenwaarde dan Aziaten die ik ooit les heb gegeven. Hun psyche is zo verwond door de moderne beschaving dat ze de veerkracht en het doorzettingsvermogen missen die nodig zijn voordat concentratie- en inzichtpraktijken werkelijk therapeutisch kunnen zijn. Andere leraren hebben dit probleem ook opgemerkt en als gevolg daarvan hebben velen van hen besloten dat het boeddhistische pad ontoereikend is voor onze specifieke behoeften. Om deze ontoereikendheid te compenseren hebben ze geëxperimenteerd met manieren om meditatiebeoefening aan te vullen, door het te combineren met zaken als mythe, poëzie, psychotherapie, sociaal activisme, zweethutten, rouwrituelen en zelfs drummen. Het probleem is echter misschien niet dat er iets ontbreekt aan het boeddhistische pad, maar dat we gewoon niet de volledige therapie van de Boeddha hebben gevolgd.

Het pad van de Boeddha bestond niet alleen uit bewuste aandacht, concentratie en inzicht, maar ook uit deugdzaamheid, te beginnen met de vijf leefregels. In feite vormen de leefregels de eerste stap op het pad. In het Westen bestaat de neiging om de vijf leefregels af te doen als zondagsschoolregels die gebonden zijn aan oude culturele normen die niet meer van toepassing zijn op onze moderne samenleving, maar dit gaat voorbij aan de rol die de Boeddha voor deze regels bedoelde: Ze maken deel uit van een therapie voor mensen met een gewond bewustzijn. In het bijzonder zijn ze gericht op het genezen van twee kwalen die ten grondslag liggen aan een laag gevoel van eigenwaarde: spijt en ontkenning.

Als onze acties niet voldoen aan bepaalde gedragsnormen, hebben we ofwel (1) spijt van de acties of (2) gaan we over tot een van de twee soorten ontkenning, ofwel (a) we ontkennen dat onze acties in feite hebben plaatsgevonden of (b) we ontkennen dat de maatstaven echt geldig zijn. Deze reacties zijn als wonden in het bewustzijn. Spijt is een open wond die zacht aanvoelt, terwijl ontkenning lijkt op verhard, verwrongen littekenweefsel rond een gevoelige plek. Als het bewustzijn op deze manieren gewond is, kan het zich niet prettig voelen in het heden, want dan rust het op rauw, blootliggend vlees of verkalkte knopen. Zelfs als het gedwongen wordt in het heden te blijven, is het daar slechts op een gespannen, verkrampte en gedeeltelijke manier, en dus zijn de inzichten die het verwerft meestal ook verkrampt en gedeeltelijk. Alleen als het bewustzijn vrij is van wonden en littekens kan verwacht worden dat het zich comfortabel en vrij vestigt in het heden en aanleiding geeft tot onvervormd onderscheidingsvermogen.

Dit is waar de vijf voorschriften om de hoek komen kijken: Ze zijn ontworpen om deze wonden en littekens te helen. Een gezond gevoel van eigenwaarde komt voort uit het naleven van een aantal normen die praktisch, duidelijk, menselijk en respect waardig zijn; de vijf leefregels zijn zo geformuleerd dat ze precies zo’n reeks normen bieden.

Praktisch: De normen die de leefregels stellen zijn eenvoudig – niet opzettelijk doden, stelen, ongeoorloofde seks hebben, liegen of bedwelmende middelen gebruiken. Het is heel goed mogelijk om volgens deze normen te leven. Niet altijd gemakkelijk of gerieflijk, maar altijd mogelijk. Ik heb pogingen gezien om de leefregels te vertalen in normen die verhevener of nobeler klinken – door bijvoorbeeld de tweede leefregel zo te formuleren dat er geen misbruik wordt gemaakt van de grondstoffen van de planeet – maar zelfs de mensen die de leefregels op deze manier herformuleren, geven toe dat het onmogelijk is om ernaar te leven. Iedereen die wel eens te maken heeft gehad met psychisch beschadigde mensen weet dat de schade vaak komt doordat ze onmogelijke normen kregen voorgeschoteld om naar te leven. Als je mensen normen kunt geven die een beetje inspanning en bewuste aandacht vergen, maar waaraan ze wel kunnen voldoen, stijgt hun gevoel van eigenwaarde enorm als ze ontdekken dat ze wel degelijk in staat zijn om aan die normen te voldoen. Ze kunnen dan meer veeleisende taken met vertrouwen tegemoet zien.

Duidelijk: De leefregels zijn geformuleerd zonder mitsen en maren. Dit betekent dat ze zeer duidelijke richtlijnen geven, zonder ruimte voor wankelmoedigheid of oneigenlijke rationalisaties. Een handeling past in de leefregels of niet. Nogmaals, dit soort normen zijn heel gezond om naar te leven. Iedereen die kinderen heeft opgevoed, heeft ontdekt dat ze, hoewel ze misschien klagen over harde en snelle regels, zich er veiliger bij voelen dan bij regels die vaag zijn en waarover altijd onderhandeld kan worden. Duidelijke regels zorgen ervoor dat onuitgesproken agenda’s niet via de achterdeur naar binnen kunnen sluipen. Als je bijvoorbeeld volgens het voorschrift tegen doden, levende wezens zou mogen doden als hun aanwezigheid je ongelegen komt, dan zou dat je gemak op een hoger niveau plaatsen dan je mededogen voor het leven. Gemak zou je onuitgesproken norm worden – en zoals we allemaal weten, bieden onuitgesproken normen enorme stukken vruchtbare grond voor hypocrisie en ontkenning om te groeien. Als je je echter houdt aan de normen van de leefregels, dan bied je, zoals de Boeddha zegt, onbeperkte veiligheid voor het leven van iedereen. Er zijn geen omstandigheden waaronder je levende wezens zou doden, hoe lastig dat ook is. In termen van de andere leefregels bied je onbeperkte veiligheid voor hun bezittingen en seksualiteit, en onbeperkte waarachtigheid en bewuste aandacht in je communicatie met hen. Wanneer je merkt dat je jezelf kunt vertrouwen in dit soort zaken, krijg je een ontegenzeggelijk gezond gevoel van zelfrespect.

Humaan: De leefregels zijn humaan, zowel voor de persoon die ze naleeft als voor de mensen die door zijn of haar handelingen beïnvloed worden. Als je ze naleeft, sluit je je aan bij de leer van karma, die leert dat de belangrijkste krachten die je ervaring van de wereld vormgeven, de opzettelijke gedachten, woorden en daden zijn die je in het huidige moment kiest. Dit betekent dat je niet onbelangrijk bent. Elke keer dat je een keuze maakt – thuis, op het werk, in het spel – oefen je je macht uit in de voortdurende vorming van de wereld. Tegelijkertijd stelt dit principe je in staat om jezelf te meten in termen die volledig onder jouw controle zijn: je intentionele acties in het huidige moment. Met andere woorden, ze dwingen je niet om jezelf te meten in termen van je uiterlijk, kracht, hersenen, financiële dapperheid of andere criteria die minder afhangen van je huidige karma dan van karma uit het verleden. Ze spelen ook niet in op schuldgevoelens en dwingen je niet om je fouten uit het verleden te betreuren. In plaats daarvan richten ze je aandacht op de altijd aanwezige mogelijkheid om in het hier en nu aan je normen te voldoen. Als je samenleeft met mensen die de leefregels naleven, merk je dat je omgang met hen geen reden is voor wantrouwen of angst. Ze beschouwen jouw verlangen naar geluk als verwant aan dat van hen. Hun waarde als individu hangt niet af van situaties waarin er winnaars en verliezers moeten zijn. Als ze het hebben over het ontwikkelen van liefdevolle vriendelijkheid en bewuste aandacht in hun meditatie, dan zie je dat terug in hun daden. Op deze manier bevorderen de leefregels niet alleen gezonde individuen, maar ook een gezonde samenleving – een samenleving waarin zelfrespect en wederzijds respect niet op gespannen voet staan.

Waard om gerespecteerd te worden: Als je een reeks normen aanneemt, is het belangrijk om te weten wiens normen dat zijn en om te zien waar die normen vandaan komen, want in feite sluit je je aan bij hun groep, zoek je hun goedkeuring en accepteer je hun criteria voor goed en kwaad. In dit geval kun je je geen betere groep wensen: de Boeddha en zijn nobele discipelen. De vijf voorschriften worden ‘normen die een beroep doen op de nobelen’ genoemd. Uit wat de teksten ons vertellen over de nobelen, blijkt dat zij geen mensen zijn die normen eenvoudigweg accepteren op basis van populariteit. Ze hebben hun leven op het spel gezet om te zien wat leidt tot waar geluk en hebben bijvoorbeeld zelf gezien dat liegen pathologisch is en dat seks buiten een stabiele, toegewijde relatie op elk moment onveilig is. Andere mensen respecteren je misschien niet omdat je leeft volgens de vijf leefregels, maar nobele mensen doen dat wel en hun respect is meer waard dan dat van wie dan ook ter wereld.

Nu vinden veel mensen het een schrale troost om zich bij zo’n abstracte groep aan te sluiten, vooral als ze nog geen nobelen persoonlijk hebben ontmoet. Het is moeilijk om goedhartig en vrijgevig te zijn als de maatschappij direct om je heen openlijk lacht om die kwaliteiten en in plaats daarvan waarde hecht aan zaken als seksuele dapperheid of roofzuchtige zakelijke vaardigheden. Dit is waar boeddhistische gemeenschappen een rol kunnen spelen. Het zou heel nuttig zijn als boeddhistische groepen openlijk afstand zouden nemen van de heersende amorele teneur van onze cultuur en op een vriendelijke manier zouden laten weten dat ze goedhartigheid en terughoudendheid onder hun leden waarderen. Door dit te doen zouden ze een gezonde omgeving scheppen voor het volledig overnemen van Boeddha’s therapie: de beoefening van concentratie en onderscheidingsvermogen in een leven van deugdzaam handelen. Waar we zo’n omgeving hebben, merken we dat meditatie geen mythe of verzinsel nodig heeft om het te ondersteunen, omdat het gebaseerd is op de realiteit van een goed geleefd leven. Je kunt kijken naar de normen volgens welke je leeft, en dan comfortabel in- en uitademen – niet als een bloem of een berg, maar als een volwaardig, verantwoordelijk mens. Want dat is wat je bent.

Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, The Healing Power of the Precepts staat op accesstoinsight.org.

Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.