Fragmenten van een Lering

Gegeven aan de lekengemeenschap in Wat Pah Pong in 1972

Jullie hebben allemaal al vele jaren in het boeddhisme geloofd door uit vele bronnen over de boeddhistische leer te horen – vooral van verschillende monniken en leraren. In sommige gevallen wordt de Dhamma in zeer brede en vage termen onderwezen, zodanig dat het moeilijk is om te weten hoe het in het dagelijks leven in praktijk moet worden gebracht. In andere gevallen wordt Dhamma onderwezen in hoogdravende taal of speciaal jargon, zodanig dat het voor de meeste mensen moeilijk te begrijpen is, vooral als het onderricht te letterlijk uit de geschriften komt. Tenslotte is er de Dhamma die op een evenwichtige manier wordt onderwezen, niet te vaag noch te diepzinnig, niet te breed noch te esoterisch – precies goed voor de luisteraar om te begrijpen en te oefenen om persoonlijk voordeel te halen uit de leringen. Vandaag zou ik met jullie leringen willen delen van het soort dat ik in het verleden vaak gebruikt heb om mijn discipelen te instrueren; leringen waarvan ik hoop dat ze misschien van persoonlijk nut kunnen zijn voor degenen onder jullie die hier vandaag luisteren.

Iemand die de Boeddha-Dhamma wenst te bereiken

Iemand die de Boeddha-Dhamma wil bereiken moet in de eerste plaats iemand zijn die geloof of vertrouwen als basis heeft. Hij moet de betekenis van de Boeddha-Dhamma als volgt begrijpen:

Boeddha:
‘degene die weet’, degene die zuiverheid, uitstraling en vrede in zijn hart heeft.

Dhamma:
de kenmerken van zuiverheid, uitstraling en vrede die voortkomen uit moraliteit, concentratie en wijsheid.

Daarom is iemand die de Boeddha-Dhamma moet bereiken iemand die moraliteit, concentratie en wijsheid in zichzelf cultiveert en ontwikkelt.

Het Pad van de Boeddha-Dhamma Bewandelen

Natuurlijk zijn mensen die hun thuis willen bereiken niet degenen die alleen maar zitten en denken aan reizen. Zij moeten het proces van reizen daadwerkelijk stap voor stap ondernemen, en ook in de juiste richting, om uiteindelijk thuis te komen. Als zij de verkeerde weg nemen, kunnen zij uiteindelijk op moeilijkheden stuiten, zoals moerassen of andere moeilijk te omzeilen obstakels. Of ze kunnen in deze verkeerde richting in gevaarlijke situaties terechtkomen, waardoor ze mogelijk nooit thuis zullen komen.

Zij die thuiskomen kunnen zich ontspannen en comfortabel slapen – thuis is een plaats van troost voor lichaam en bewustzijn. Nu hebben ze echt thuis bereikt. Maar als de reiziger alleen langs de voorkant van zijn huis komt of er alleen maar omheen loopt, heeft hij geen enkel voordeel van het feit dat hij de hele weg naar huis heeft afgelegd.

Op dezelfde manier is het bewandelen van het pad om de Boeddha-Dhamma te bereiken iets dat ieder van ons individueel moet doen, want niemand kan het voor ons doen. En we moeten het juiste pad van moraliteit, concentratie en wijsheid bewandelen totdat we de zegeningen van zuiverheid, uitstraling en vredigheid van bewustzijn vinden die de vruchten zijn van het bewandelen van het pad.

Als men echter alleen kennis heeft van boeken en geschriften, preken en sutta’s, dat wil zeggen alleen kennis van de kaart of plannen voor de reis, zal men zelfs in honderden levens nooit zuiverheid, uitstraling en vrede van het bewustzijn kennen. In plaats daarvan zal men slechts tijd verspillen en nooit de echte voordelen van de beoefening bereiken. Leraren zijn degenen die slechts de richting van het pad aangeven. Nadat we naar de leraren hebben geluisterd, is het strikt aan ieder van ons of we het pad bewandelen door zelf te oefenen, en daarbij de vruchten van de beoefening plukken.

Een andere manier om ernaar te kijken is de praktijk te vergelijken met een flesje medicijnen dat een dokter voor zijn patiënt achterlaat. Op het flesje staan gedetailleerde instructies over hoe het medicijn moet worden ingenomen, maar hoe vaak de patiënt de aanwijzingen ook leest, hij zal zeker sterven als dat alles is wat hij doet. Hij zal geen baat hebben bij het medicijn. En voordat hij sterft kan hij bitter klagen dat de dokter niet goed was, dat het medicijn hem niet heeft genezen! Hij zal denken dat de dokter nep was of dat het medicijn waardeloos was, terwijl hij alleen maar het flesje heeft bekeken en de gebruiksaanwijzing heeft gelezen. Hij heeft het advies van de dokter niet opgevolgd en het medicijn ingenomen.

Als de patiënt echter daadwerkelijk het advies van de arts opvolgt en het medicijn regelmatig inneemt zoals voorgeschreven, zal hij herstellen. En als hij erg ziek is, zal het nodig zijn om veel medicijnen in te nemen, terwijl als hij slechts licht ziek is, er maar weinig medicijnen nodig zijn om hem uiteindelijk te genezen. Dat we veel medicijnen moeten gebruiken is een gevolg van de ernst van onze ziekte. Dat is niet meer dan normaal en je kunt het zelf zien als je er goed over nadenkt.

Artsen schrijven medicijnen voor om ziekten uit het lichaam te verwijderen. De leer van de Boeddha wordt voorgeschreven om ziekte van het bewustzijn te genezen, om haar terug te brengen naar haar natuurlijke gezonde staat. De Boeddha kan dus beschouwd worden als een dokter die kuren voorschrijft voor de kwalen van het bewustzijn. Hij is in feite de beste dokter ter wereld.

Mentale kwalen komen zonder uitzondering bij ieder van ons voor. Wanneer je deze mentale kwalen ziet, is het dan niet zinvol om naar de Dhamma te kijken als steun, als medicijn om je kwalen te genezen? Het pad van de Boeddha-Dhamma wordt niet afgelegd met het lichaam. Je moet reizen met het bewustzijn om de voordelen te bereiken. We kunnen deze reizigers in drie groepen verdelen:

Eerste niveau: dit bestaat uit degenen die begrijpen dat ze zelf moeten oefenen, en weten hoe ze dat moeten doen. Zij nemen de Boeddha, de Dhamma en de Sangha als hun toevlucht en hebben zich voorgenomen ijverig te oefenen volgens de leer. Deze personen hebben het louter volgen van gewoonten en tradities losgelaten, en gebruiken in plaats daarvan het verstand om voor zichzelf de aard van de wereld te onderzoeken. Zij vormen de groep ‘boeddhistische gelovigen’.

Middenniveau: Deze groep bestaat uit hen die geoefend hebben tot ze een onwankelbaar geloof hebben in de leer van de Boeddha, de Dhamma en de Sangha. Zij zijn ook doorgedrongen tot het begrip van de ware aard van alle samengestelde formaties. Deze personen verminderen geleidelijk het vasthouden en hechten. Ze houden niet vast aan dingen en hun bewustzijn bereikt een diep begrip van de Dhamma. Afhankelijk van de mate van niet-hechting en wijsheid worden zij geleidelijk stroom-betreders, eenmaal-terugkeerders en niet-terugkeerders genoemd, of eenvoudigweg, nobelen.

Hoogste niveau: Dit is de groep van hen die door hun beoefening het lichaam, de spraak en het bewustzijn van de Boeddha hebben bereikt. Zij staan boven de wereld, zijn vrij van de wereld en vrij van alle gehechtheid en vastklampen. Zij staan bekend als arahants of degene die bevrijd zijn, het hoogste niveau van de nobelen.

Hoe Iemands Moraliteit te Zuiveren

Moraliteit is beheersing en discipline van lichaam en spraak. Op formeel niveau is dit verdeeld in klassen van voorschriften voor leken en voor monniken en nonnen. Maar, om in algemene termen te spreken, er is één basiskenmerk – dat is intentie. Wanneer we bewuste aandacht hebben of in onszelf verzonken zijn, hebben we de juiste intentie. Het beoefenen van opmerkzaamheid (sati) en zelfbezinning (sampajañña) zal een goede moraal voortbrengen.

Het is logisch dat wanneer we vuile kleren aantrekken en ons lichaam vuil is, ons bewustzijn zich ook ongemakkelijk en depressief voelt. Maar als we ons lichaam schoonhouden en schone, nette kleren dragen, maakt dat ons bewustzijn licht en vrolijk. Zo ook, wanneer de moraliteit niet wordt bewaard, zijn onze lichamelijke handelingen en spraak vuil, en dit is een oorzaak voor het ongelukkig, benauwd en zwaar maken van het bewustzijn. We zijn gescheiden van de juiste beoefening en dit verhindert ons om in de essentie van de Dhamma in ons bewustzijn door te dringen. De heilzame lichamelijke handelingen en spraak zelf zijn afhankelijk van het bewustzijn, goed getraind, aangezien het bewustzijn het lichaam en de spraak bestuurt. Daarom moeten we de beoefening voortzetten door ons bewustzijn te trainen.

De Beoefening van Concentratie

De training in samādhi (concentratie) wordt beoefend om het bewustzijn stevig en standvastig te maken. Dit brengt rust in het bewustzijn. Gewoonlijk is ons ongetraind bewustzijn in beweging en rusteloos, moeilijk te controleren en te beheersen. Het bewustzijn volgt wild de zintuiglijke afleidingen, net als water dat heen en weer stroomt, op zoek naar het laagste niveau. Landbouwers en ingenieurs weten echter hoe ze water moeten beheersen, zodat het van groter nut is voor de mensheid. Mensen zijn slim, ze weten hoe ze water moeten indammen, grote reservoirs en kanalen moeten maken – dit alles alleen maar om het water te kanaliseren en bruikbaarder te maken. Bovendien wordt het opgeslagen water een bron van elektrische energie en licht, en profiteert het verder van de beheersing van zijn stroom, zodat het niet wegstroomt en uiteindelijk op een paar lage plekken terecht komt, zijn nut verspillend.

Zo zal ook het bewustzijn dat wordt ingedamd en beheerst, voortdurend getraind, van onmetelijk nut zijn. De Boeddha zelf leerde: ”Het bewustzijn dat beheerst is brengt waar geluk, dus train uw bewustzijn goed voor het hoogste goed”. Evenzo moeten de dieren die we om ons heen zien – olifanten, paarden, vee, buffels, enz. – getraind worden voordat ze nuttig kunnen zijn voor het werk. Pas als ze getraind zijn, komt hun kracht ons ten goede.

Op dezelfde manier zal een getraind bewustzijn vele malen meer zegeningen brengen dan een ongetraind bewustzijn. De Boeddha en zijn edele discipelen begonnen allemaal op dezelfde manier als wij – met een ongetraind bewustzijn; maar kijk hoe zij daarna de mensen van eerbied werden voor ons allen, en zie hoeveel voordeel wij kunnen halen uit hun onderricht. Inderdaad, zie welk voordeel de hele wereld heeft gehad van deze mannen die de training van hun bewustzijn hebben doorlopen om de vrijheid aan gene zijde te bereiken. Het beheerste en getraind bewustzijn is beter toegerust om ons te helpen in alle beroepen, in alle situaties. Het gedisciplineerd bewustzijn zal ons leven in evenwicht houden, het werk gemakkelijker maken en de rede ontwikkelen en voeden om ons handelen te sturen. Uiteindelijk zal ons geluk navenant toenemen als we de juiste training van het bewustzijn volgen.

Het trainen van het bewustzijn kan op vele manieren, met vele verschillende methoden. De methode die het nuttigst is en die door alle soorten mensen kan worden beoefend, staat bekend als ‘bewuste aandacht van de ademhaling’. Het is het ontwikkelen van bewuste aandacht voor de in- en uitademing. In dit klooster concentreren we onze aandacht op het puntje van de neus en ontwikkelen we bewustzijn van de in- en uitademing met het mantrawoord ‘Buddho’. Als de mediteerder een ander woord wil gebruiken, of gewoon aandacht wil hebben voor het in- en uitademen, is dat ook goed. Pas de beoefening aan jezelf aan. De essentiële factor in de meditatie is dat de opmerkzaamheid of het bewustzijn van de ademhaling in het huidige moment blijft, zodat men opmerkzaam is op elke in- en uitademing zoals die zich voordoet. Bij loopmeditatie proberen we voortdurend aandacht te hebben voor het gevoel van de voeten die de grond raken.

Deze praktijk van meditatie moet zo voortdurend mogelijk worden beoefend, wil zij vruchten afwerpen. Mediteer niet voor een korte tijd op een dag en mediteer dan over een of twee weken, of zelfs een maand, opnieuw. Dit zal geen resultaten opleveren. De Boeddha leerde ons om vaak te oefenen, om ijverig te oefenen, dat wil zeggen, om zo ononderbroken mogelijk te zijn in de beoefening van mentale training. Om meditatie te beoefenen moeten we ook een geschikte rustige plaats vinden, vrij van afleiding. In tuinen of onder schaduwrijke bomen in onze achtertuinen, of op plaatsen waar we alleen kunnen zijn, zijn geschikte omgevingen. Als we monnik of non zijn, moeten we een geschikte hut, een stil bos of een grot vinden. De bergen bieden uitzonderlijk geschikte plaatsen voor beoefening.

Hoe dan ook, waar we ook zijn, we moeten ons inspannen om voortdurend aandachtig te zijn voor het in- en uitademen. Als de aandacht afdwaalt naar andere dingen, probeer hem dan terug te brengen naar het object van concentratie. Probeer alle andere gedachten en zorgen weg te stoppen. Denk nergens aan – let alleen op de ademhaling. Als we bedacht zijn op gedachten zodra ze opkomen en ijverig blijven terugkeren naar het meditatieonderwerp, zal het bewustzijn steeds stiller worden. Wanneer het bewustzijn vredig en geconcentreerd is, laat het dan los van de adem als object van concentratie. Begin nu het lichaam en het bewustzijn te onderzoeken die bestaan uit de vijf khandha’s: materiële vorm, gevoelens, percepties, mentale formaties en bewustzijn. Onderzoek deze vijf khandha’s terwijl ze komen en gaan. Je zult duidelijk zien dat ze vergankelijk zijn, dat deze vergankelijkheid ze onbevredigend en ongewenst maakt, en dat ze uit zichzelf komen en gaan – er is geen ‘zelf’ dat de dingen bestuurt. Er is alleen de natuur die beweegt volgens oorzaak en gevolg. Alle dingen in de wereld vallen onder de kenmerken van instabiliteit, onbevredigdheid en het ontbreken van een permanent ego of ziel. Als we het hele bestaan in dit licht zien, zullen gehechtheid en vastklampen aan de khandha’s geleidelijk afnemen. Dit komt omdat we de ware kenmerken van de wereld zien. Wij noemen dit het ontstaan van wijsheid.

Het Ontstaan van Wijsheid

Wijsheid (paññā) is het zien van de waarheid van de verschillende verschijningsvormen van lichaam en bewustzijn. Wanneer we ons getraind en geconcentreerd bewustzijn gebruiken om de vijf khandha’s te onderzoeken, zullen we duidelijk zien dat zowel lichaam als bewustzijn vergankelijk, onbevredigend en zielloos zijn. Door alle samengestelde dingen met wijsheid te zien, klampen we ons niet vast en grijpen we niet. Wat we ook ontvangen, we ontvangen aandachtig. We zijn niet overdreven gelukkig. Wanneer dingen van ons uiteenvallen of verdwijnen, zijn we niet ongelukkig en lijden we niet onder pijnlijke gevoelens – want we zien duidelijk de vergankelijke aard van alle dingen. Wanneer we te maken krijgen met ziekte en pijn van welke aard dan ook, zijn we gelijkmoedig omdat ons bewustzijn goed getraind is. De ware toevlucht is het getraind bewustzijn.

Dit alles staat bekend als de wijsheid die de ware eigenschappen van de dingen kent op het moment dat ze ontstaan. Wijsheid komt voort uit bewuste aandacht en concentratie. Concentratie komt voort uit een basis van moraliteit of deugd. Al deze dingen, moraliteit, concentratie en wijsheid, zijn zo met elkaar verbonden dat het niet echt mogelijk is ze te scheiden. In de praktijk kan het zo bekeken worden: eerst is er de disciplinering van het bewustzijn om aandachtig te zijn voor de ademhaling. Dit is het ontstaan van moraliteit. Wanneer bewuste aandacht van de ademhaling voortdurend wordt beoefend tot het bewustzijn stil is, is dit het ontstaan van concentratie. Onderzoek waaruit blijkt dat de adem vergankelijk, onbevredigend en niet-zelf is, en de daaropvolgende niet-gebondenheid, is het ontstaan van wijsheid. Men kan dus zeggen dat de beoefening van aandacht voor de ademhaling een cursus is voor de ontwikkeling van moraliteit, concentratie en wijsheid. Ze komen allemaal samen.

Wanneer moraliteit, concentratie en wijsheid alle ontwikkeld zijn, noemen we dit het beoefenen van het achtvoudige pad dat de Boeddha onderwees als onze enige weg uit het lijden. Het achtvoudige pad staat boven alle andere omdat het, als het goed wordt beoefend, rechtstreeks leidt naar Nibbāna, naar vrede. We kunnen zeggen dat deze beoefening de Boeddha-Dhamma werkelijk en nauwkeurig bereikt.

Voordelen van de Beoefening

Wanneer we meditatie hebben beoefend zoals hierboven uitgelegd, zullen de vruchten van de beoefening in de volgende drie stadia ontstaan:

Ten eerste, voor de beoefenaars die zich op het niveau van ‘Boeddhist door geloof’ bevinden, zal er een toenemend geloof in de Boeddha, de Dhamma en de Sangha ontstaan. Dit geloof zal de werkelijke innerlijke steun van elke persoon worden. Ook zullen ze de oorzaak-en-gevolg natuur van alle dingen begrijpen, dat heilzame handelingen heilzame resultaten opleveren en dat ongezonde handelingen ongezonde resultaten opleveren. Voor zo iemand zal er dus een grote toename van geluk en mentale vrede zijn.

Ten tweede, zij die de edele verworvenheden van stroombetreder, eenmaal-terugkeerder of niet-terugkeerder hebben bereikt, hebben een onwankelbaar geloof in de Boeddha, de Dhamma en de Sangha. Zij zijn vreugdevol en worden naar Nibbāna getrokken.

Ten derde is er voor de arahants of vervolmaakten het geluk vrij van alle lijden. Dit zijn de Boeddha’s, vrij van de wereld, compleet in het bewandelen van de heilige weg.

We hebben allemaal het geluk gehad als mens geboren te worden en de leer van de Boeddha te horen. Dit is een kans die miljoenen andere wezens niet hebben. Wees daarom niet onzorgvuldig of achteloos. Haast je en ontwikkel verdiensten, doe goed en volg het pad van beoefening in het begin, in het midden en op de hoogste niveaus. Laat de tijd niet ongebruikt en zonder doel voorbij rollen. Probeer de waarheid van de leer van de Boeddha ook vandaag nog te bereiken. Laat me afsluiten met een Laotiaans gezegde: “Vele rondes van vrolijkheid en plezier zijn voorbij, binnenkort is het avond. Dronken van tranen nu, rust en zie, spoedig zal het te laat zijn om de reis te voltooien”.

Bovenstaande tekst is door de redactie van buddho.org naar het Nederlands vertaald. De Engelse versie, Fragments of a Teaching staat op ajahnchah.org.

Wil je beginnen met mediteren of ben je op zoek naar meer verdieping?
Wij bieden persoonlijke begeleiding, volledig op donatie basis.